Page 63 - Fizik 9 Beceri Temelli Etkinlik Kitabı

Ortaöğretim Genel Müdürlüğü FİZİK 9 34

2.ÜNİTE > Madde ve Özellikleri Kazanım: 9.2.1.2. Günlük hayatta saf maddelerin ve karışımların özkütlelerinden faydalanılan durumlara örnek-
ler verir. Kuyumculuk, porselen yapımı, ebru yapımı gibi özkütleden faydalanılan çalışma alanlarına değinilir.
Genel Beceriler: Bilgi Okuryazarlığı Becerisi Alan Becerileri: Çıkarım Yapma Becerisi
Etkinlik İsmi SADE Mİ OLSUN, KARIŞIK MI? 20 dk.

Amacı Saf maddelerin ve karışımların özkütlelerinden faydalanılan durumları günlük hayatta gerçekleşen olaylarla Bireysel
ilişkilendirebilme.

MADDELERİN SAF VE KARIŞIK HÂLLERİ
Günlük hayatta maddelerin saf hâline ihtiyaç duyduğumuz birçok alan bulunmaktadır. Ancak
saf hâliyle kullanılmak istenen maddeler karışım içinde de olabilir. Böyle bir durumda karışımın
ayrıştırılmasında yapılacak işlem, karışımı oluşturan maddelerin fiziksel ve kimyasal özellikleri-
ne göre belirlenir.

Örneğin altın cevherine ulaşmak için birçok uygulamanın dışında modern araçlar olmadan eski
bir yöntem kullanılır. Bu yöntemin dayandığı ilke, altının özkütlesinin bir arada bulunduğu karı-
şım içindeki maddelerden çok daha büyük olmasıdır. Yöntem, nehir kenarlarında bulunan taş ve
kaya çevresindeki tortunun tavaya benzer bir kap içinde dairesel olarak döndürülmesiyle uygula-
nır. Böylelikle tortu içindeki altın, toprak ve diğer kalıntılardan ayrıştırılmış olur. Altın; kuyum-
culuk, elektrik ve elektronik, inşaat alanlarında kullanıldığı gibi uzay kıyafetlerinin başlığına ince
levha şeklinde yerleştirilerek astronotları zararlı ışınlardan korumak ve yapay uyduların yüzey
sıcaklığını denetlemek gibi pek çok amaç için de kullanılır.
Maddelerin saf hâline ihtiyaç duyduğumuz gibi saf maddelerden elde ettiğimiz karışımlar da
günlük hayatta sıklıkla kullanılmaktadır. Porselen bu maddelerden biridir. Porselen, ekmek ha-
muru yapımına benzer bir süreçten geçerek elimize ulaşır. Bunun için kil, kuvars gibi doğal ham
maddeler belli oranlarda karıştırılır. Toz hâline getirilip karışımdan elde edilen porselen hamuru,
şekil verildikten sonra yüksek sıcaklıktaki fırınlarda pişirilir. Burada amaç porselenin kalitesi,
dayanıklılığı, sıvı geçirmezliği, renkleri ve desenleri için karışım sonucu elde edilen hamurun
özkütlesinin belli bir değerde olmasını sağlamaktır. Bu sayede dayanıklı ve kullanışlı porselen
günlük hayatta endüstriyel elektrik sistemlerinde elektriksel yalıtım, diş hekimliğinde kaplama,
mutfak gereci olarak tabak, bardak gibi ürünler şeklinde karşımıza çıkar.

Katılar gibi sıvıların özkütlelerinden ya da sıcaklığa bağlı olarak değişen özkütlelerinden yarar-
landığımız durumlar da bulunmaktadır. Örneğin kış aylarında, aslında karışım olan göl suyu
donarak göl yüzeyi üzerinde yürünebilir katman oluşturur. Bu sayede balıkçılar tekneye ihtiyaç
duymadan yüzeyde açtıkları oyuktan balık temin ederler.

1. Sizce hangi durumlar yeni karışımların oluşturulmasına neden oluyor? Kısaca açıklayınız.

2. Saf maddeler ve saf maddelerden elde edilen karışımlar her alanda kullanılabilir mi? Bir örnek
vererek kısaca açıklayınız.

63