Page 207 - Tarih 9 | Beceri Temelli Etkinlik Kitabı
P. 207
Ortaöğretim Genel Müdürlüğü TARİH 9 108
5. ÜNİTE > İslam Medeniyetinin Doğuşu Kazanım 9.5.3: Emeviler ile birlikte İslam Devleti’nin yapısında meydana gelen değişimi analiz eder.
Genel Beceriler: Eleştirel Düşünme Becerisi Alan Becerileri: Değişim ve Sürekliliği Algılama Becerisi
Etkinlik İsmi HİLAFETİN SALTANATA DÖNÜŞÜMÜ 20 dk
Amacı İslam tarihinde Emevilerle birlikte devlet yönetimindeki değişimi analiz edebilme Bireysel
Yönerge Aşağıdaki soruları verilen metinlerden yararlanarak cevaplayınız.
HİLAFETİN SALTANATA DÖNÜŞÜMÜ
Dört Halife Dönemi’nde Hilafet
Halifelik meselesi, Hz. Peygamber’in vefatının ardından Hz. Ebu Bekir’e biat edilmesiyle ortaya çık-
mıştır. Hz. Peygamber, kendisinden sonra kimin halife olacağına dair herhangi bir kanaat belirt-
mediği için devlet başkanının tespitini Müslümanlara bıraktı. Muhacir ve ensar arasında yapılan
müzakerelerden sonra Müslümanlar Hz. Ebu Bekir’e biat etti. İslam tarihindeki bu ilk biat, ileriki
dönemlerde; halifenin kamuoyu nezdinde meşruiyet kazanabilmesi için Müslümanların veya onla-
rın ileri gelenlerinin desteğini almasının şart olduğu fikrinin kaynağını ve gerekçesini teşkil etmiştir.
Bazı sahabelerin de görüşlerini alan Hz. Ebu Bekir kendisinden sonra Hz. Ömer’in halife olmasını
vasiyet etti. Hz. Ömer’in bu yolla hilâfete gelişi asabiyete dayanan bir veliahtlık olmadığı için sahabe-
nin büyük çoğunluğu tarafından benimsendi.
Hz. Ömer kendisinden sonraki halifeyi şahsen belirlemeyip seçimi altı kişilik bir şûra heyetine bırak-
mıştır. Bu altı kişi yaptıkları görüşmeler sonunda kendi aralarından Hz. Osman’ı seçti ardından da
halk da ona biat etti. Hz. Osman’ın bazı uygulamaları muhacir, ensar ve taşradaki insanlar arasında
hoşnutsuzluk uyandırdı. Halifeliğinin altıncı yılından sonra iç karışıklıkların giderek artması ve ha-
lifeye karşı sert bir muhalefetin oluşması, Hz. Osman’ın da görevde kalmakta ısrar etmesi, Onun bir
isyan sonucunda şehit edilmesine neden oldu.
Hz. Osman’ın şehit edilmesi üzerine boşalan hilâfet makamı için farklı talep ve öneriler gündeme gel-
di. Bazı sahabeler ve Muaviye, Hz. Osman’ın isyancılar tarafından katledilmesini bahane ederek Hz.
Ali’nin hilafetine isyan ettiler. Neticede Hz. Ömer’in oluşturduğu şûra ehlinde halifelik için karar kılı-
nan son iki kişiden biri olan Hz. Ali’ye biat edildi. Hz. Ali, Kûfe’de Hariciler tarafından uğradığı saldırı
sonucu yaralandı ve sonrasında şehit oldu. Müslümanlar, Hz. Ali’den halife olarak birinin belirlenme-
sini isteseler de o kendisinden sonra halife olacak kişinin belirlenmesini Müslümanların reyine bıraktı.
Emeviler Dönemi’nde Hilafet
Hz. Hasan’ın halifelikten feragat etmesinden sonra Kûfe Mescidi’nde Muaviye’ye umumi biatta bulu-
nulmasıyla İslam toplumundaki iktidar mücadelesi geçici bir süre için sona erdi. Halifelere daha önce
“halîfetü resûlillâh” veya “emîrü’l-mü’minîn” denilmesine karşılık toplumun kayıtsız şartsız itaatini
sağlayabilmek için “halîfetullah” unvanını kullanan Muaviye ile İslam tarihinde yeni bir dönem baş-
ladı. Dört halifenin seçiminde ilk Müslümanlardan ve Hz. Peygamber’in yakın arkadaşlarından biri
olma ve istişare yoluyla seçilme prensipleri dikkate alınmışken Muaviye’nin siyasi ve askerî mücadele
sonunda hilâfet makamını ele geçirmesi hilâfet sisteminin özünde büyük değişiklikler meydana ge-
tirdi. Muaviye’nin oğlu Yezid’i veliaht göstermesi ve böylece halifeliğin intikalinde veraset sisteminin
ortaya çıkmasıyla hilafet yeni bir boyut kazandı. Muaviye, Hulefâ-yi Râşidîn Dönemi’nde hayli belir-
ginleşen seçim ve biat ilkesini tamamen reddetmemekle birlikte oğlu Yezid’i veliaht ilan edip onun
halifeliğini garantiye alacak şekilde saray çevresinde kendini destekleyenlerden oluşan “ehlü’l-hal
ve’l-akd” uygulamasını ve seçimden ziyade kayıtsız şartsız itaat anlamı içeren bir biat usulünü uy-
gulamaya koydu. Böylece hilâfet babadan oğula veya hanedanın başka bir üyesine geçmek suretiyle
saltanata dönüştü.
https://islamansiklopedisi.org.tr/hilafet ağ kaynakçasından düzenlenerek alınmıştır.
205
