Page 223 - Tarih 9 | Beceri Temelli Etkinlik Kitabı

Ortaöğretim Genel Müdürlüğü TARİH 9 118

5. ÜNİTE > İslam Medeniyetinin Doğuşu Kazanım 9.5.4: Türklerin Abbasi Devleti’ndeki askerî ve siyasi gelişmelerde oynadıkları rolleri kavrar.
Genel Beceriler: Eleştirel Düşünme Becerisi Alan Becerileri: Tarihsel Analiz ve Yorum Becerisi
C. MISIR’DA KURULAN TÜRK DEVLETLERİ 20 dk
Etkinlik İsmi
TOLUNOĞULLARI VE İHŞÎDÎLER DEVLETLERİ
Amacı Mısır’da kurulan ilk Türk devletlerinin siyasi, sosyal ve ekonomik açıdan benzer ve farklı yönlerini karşılaştırabilme Bireysel
Düşünelim-Söyleyelim

Mısır’ın tarih boyunca pek çok devlet tarafından ele geçirilmek istenmesinin nedenleri neler
Verilen harita ve metinlerden hareketle aşağıdaki sorula rı cevaplayınız.
Yönerge
olabilir?

1. Tolunoğulları (868-905)
TOLUNOĞULLARI VE İHŞÎDÎLER DEVLETLERİ
Abbasi halifeleri önemli valiliklere Türk
Tolunoğulları Devleti (868-905), Ah-
komutanlarını atıyorlardı. Ancak bu komutan-
med b. Tolun tarafından Mısır’da ku-
rulmuş ilk Müslüman Türk devletidir.
lar genellikle başkentten ayrılmak istemiyor ve
Abbasi Halifeliği tarafından Mısır’a
vali olarak atandıkları yerlere kendileri adına
naib olarak gönderilen Tolunoğlu Ah-
görev yapacak vekiller gönderiyorlardı. Naip
med, Türklerden oluşan bir ordu ile
adı verilen bu vekillerden biri de Mısır valiliğine
868 yılında Mısır’a girmiş ve devletin
atanan üvey babasına vekalet eden Tolunoğlu
temellerini atmıştır. Bu dönemde Mı-
sır’da, Abbasi Devleti’ndeki hilafet mü-
Ahmet idi. Tolunoğlu Ahmet, kendisine verilen
cadeleleri nedeniyle siyasi ve toplumsal
bu görevde başarılı olarak Abbasi halifesinin
açıdan istikrarsızlık hâkimdir. Tolu-
beğenisini kazanmış, babasının ölümü üzerine
noğlu Ahmed’in 884’te vefat etmesin-
de Mısır valiliğine getirilmişti.
den sonra taht kavgaları başlamış; 905
yılında Abbasi ordusu Mısır’a girerek
Tolunoğlu Ahmet Mısır valisi olduktan bir
Mısır’daki Tolunoğulları hâkimiyetine
süre sonra Abbasilerin başkenti Bağdat’ta baş-
son vermiştir. Böylece Mısır’da kuru-
layan saltanat kavgalarından yararlanarak İhşîdîler
lan ilk Türk devleti olan Tolunoğulları
yıkılmıştır. Bu dönem refah, imar, ilim
bağımsızlığını ilan etti (868). Mısır’da güçlü bir Tolunoğulları
ve irfan devri olmuştur. Tolunoğulları
ordu kuran Tolunoğlu Ahmet; kısa sürede Suri-
Mısır’da ekonomiyi canlandırmış, zira-
ye, Lübnan, Filistin ve Bingazi’yi fethetti. Antak- Harita 5.6: Tolunoğulları ve İhşîdîler Devletleri
Harita 1: Tolunoğulları ve İhşîdîler devletleri
atı geliştirmiş ve ülkede refahı yaygın-
ya, Adana ve Tarsus’u da kendisine bağlayarak
laştırmıştır. Sulama işlerine önem veren Tolunoğlu Ahmed, ekilebilir arazileri çoğaltmış ve Mısır’da
ülkesinin sınırlarını genişletti (Harita 5.6).
yeni su kanalları açtırmıştır.
Tolunoğlu Ahmet Mısır ve Suriye’de iyi işleyen bir idare teşkilatı kurdu. Su kanalları açıp, setler yapa-
İhşîdîler (935-969), Mısır’da kurulmuş ikinci Müslüman Türk devletidir. Abbasi Devleti’nde merkezî
rak tarım üretimini artırdı. Maliye işlerini düzenleyerek halkı ağır vergilerden kurtardı.
otoritenin zayıfladığı dönemde Muhammed b. Tuğç, 935’te Mısır’a vali olarak tayin edilmiş ve böyle-
ce Mısır’da İhşîdîler Dönemi başlamıştır. Daha sonra da Hicaz, Şam, Halep ve Humus’u ele geçirerek
Tolunoğulları zamanında Mısır’ın imarına da önem verildi. Ülkenin merkezi olan Fustat şehri yeni
ülkesinin sınırlarını genişletmiştir. İhşîdîler, Hicaz bölgesine hâkim olan ilk Türk devleti olarak tari-
mahallelerin eklenmesiyle büyüyüp gelişti. Türk mimari sanatının özelliklerini taşıyan devlet binaları,
he geçmiştir. Diğer yandan İhşîdîler, Mısır’da tarım üretimini artırmak amacıyla sulama kanalları ve
camiler, bimaristan denilen hastaneler, parklar, bahçeler ve köprüler inşa edildi. Bunlardan Tolunoğlu
bentler yaptılar. Camiler, hastaneler, hanlar, bedestenler ve köşkler inşa ederek sosyal ve ekonomik
hayatın canlanmasına katkıda bulundular. Kurdukları dokuma tezgâhlarıyla Mısır’da tekstil sanayisi-
Ahmet Camii, İslam sanatında minare geleneğini başlatan ilk eser oldu. Böylece Tolunoğulları Dönemi
nin gelişmesini sağladılar. Muhammed İhşîd’den sonra yerine geçen oğullarının zamanında İhşîdîler
Mısırlıların daha sonraki yıllarda da her bakımdan özlemle andıkları bir altın devir olarak tarihteki yerini
eski gücünü koruyamadılar. Bu dönemde bazı devlet adamları, kardeşler arası taht kavgalarını ön-
aldı. lemek için Kuzey Afrika'da hüküm süren Fâtımilerden yardım istediler. Bunun üzerine 969 yılında
Mısır'a giren Fâtımiler, İhşîdîler Devleti'ne son verdiler.
Tolunoğlu Ahmet’in 884 yılında ölümü üzerine yerine oğlu Humaraveyh geçti. Humaraveyh ilk olarak
hükümdarlığını kabul etmeyen komutanların ve devlet ileri gelenlerinin ayaklanmalarını bastırdı. Ayrıca
kızını halife ile evlendirerek siyasi gücünü arttırdı ve sınırlarını doğuda Dicle Nehri’ne kadar genişletti.
Tolunoğulları, Humaraveyh’in 898 yılında ölümü üzerine gerileme sürecine girdi. Taht kavgaları nedeniyle
zayıflayan bu devlete 905 yılında Mısır’ı tekrar ele geçiren Abbasiler son verdi.
221
2. İhşîdîler (Akşitler) (935-969)
Tolunoğullarının yıkılışından sonra Abbasi halifeliğine bağlanan Mısır daha önce olduğu gibi Bağ-
dat’tan gönderilen valiler tarafından yönetildi. Bu valilerden biri de Muhammed idi. Abbasi halifesi,
Muhammed’e memleketi olan Türkistan’ın Fergana şehrini yönetenlerin taşıdığı “sultanlar sultanı” anla-
mındaki ihşîd (akşit) unvanını verdi.

163