Page 33 - Coğrafya 12 | 3.Ünite

2 3 2 Ülkelerin Gelişmişlik Ölçütleri

Gayrisafi Millî Hasıla

Bir ülkede üretilen mal ve hizmetlerin toplam değeri gayrisafi millî hasıladır (GSMH). GSMH, ülkelerin
refah seviyesinin belirlenmesinde önemli bir ölçüttür. Bir ülkede üretim ve hizmetin artması aynı zamanda
refahın da artması demektir. Ülkelerin refah seviyesinin artması için millî gelirin ülke içinde eşit bir dağılış
göstermesi gerekir. Toplumun bir kesiminin geliri artarken diğer kesimin gelirinde sabitlik veya azalış söz
konusu ise o ülkede refahtan söz edilemez. GSMH, gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeleri ayırt etmek için
yeterli bir ölçme aracı değildir. Bir ülkenin okuryazarlık, özgürlük, güvenlik, beslenme gibi alanlarındaki
durumu da gelişmişliğin belirlenmesinde etkilidir.

İnsani Gelişme Endeksi
Gelişmişliğin yalnızca ekonomik göstergelere göre ölçüldüğü yaklaşımlara alternatif olarak Birleşmiş Mil-
letler Kalkınma Programı (UNDP) 1990 yılından bu yana her yıl İnsani Gelişme Endeksi Raporu yayımla-
maktadır. İnsani Gelişme Endeksi’nde gelir düzeyinin yanında sağlık ve bilgi de temel kıstas olarak görü-
lür. Bu üç kıstasın bir ülkede yeterli derecede bulunması gelişmişlik için bir anahtardır. Buna göre ekonomi,
ülkelerin refah seviyesine ulaşmaları için amaç değil araçtır (Tablo 2.5).

İnsani Gelişme Endeksi; dünya üzerinde eğitim, sağlık, bireysel özgürlük, yeterli beslenme, güvenlik, ge-
lir düzeyi, okuryazarlık oranı gibi konularda evrensel bir gelişimi hedefler. Buna göre dünya nüfusunun
2015’te 7,3 milyarın üstüne çıkmasına rağmen 1 milyarın üzerinde insan da aşırı yoksul sınıflamasının dışı-
na çıktı. 2,6 milyarın üzerinde insan, temiz içme suyu kaynaklarına ulaşabildi. Beş yaş altı çocuk ölümleri
1990-2015 arasında yarıdan fazla azalma gösterdi. 90’lı yıllarda orman kaybı 7,3 milyon hektar iken son
yedi yıllık dönemde 3,3 milyon hektara indi. Kadınların dünya genelinde parlamentolarda yer alma oranı
2016’da %23’e yükseldi. 1990’dan bu yana küresel çapta önemli gelişmeler yaşansa da dünyanın pek çok
yerinde hâlâ su sıkıntısı, açlık, şiddet, cinsiyet eşitsizliği ve yoksulluk gibi konularda pek çok ülke ya da
bölge zor şartlar altındadır (Harita 2.2).

½
K

0 2.000 4.000
Km
Çok Yüksek Yüksek Orta Düşük Veri Yok
İnsani Gelişme İnsani Gelişme İnsani Gelişme İnsani Gelişme

Harita 2.2: İnsani Gelişmişlik Endeksi haritası, UNDP (Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı) 2016

179