Page 32 - Coğrafya 9 | 1.Ünite

Koordinat Sistemini Oluşturan Unsurlar
Paralel
Kutup noktalarına eşit uzaklıkta bulunan noktaların birleştirilmesi ile oluştu-
rulan ve yerküreyi iki eşit yarım küreye böldüğü varsayılan çembere Ekvator adı
verilir. Ekvator’a paralel olarak geçtiği varsayılan hayalî çemberlere ise paralel
adı verilir (Şekil 1.13).
Paralellerin başlıca özellikleri şunlardır:
• Başlangıç paraleli Ekvator’dur.
• Ekvator, en büyük paralel çemberidir.
• Paralellerin çevre uzunlukları Ekvator’dan kutuplara doğru gidildikçe azalır.
• Paralellerin birer derecelik aralıklarla çizildiği varsayılır.
• 90’ı Kuzey, 90’ı Güney yarım kürede olmak üzere toplam 180 paralel vardır.
• Ekvator’dan uzaklaştıkça paralel dereceleri büyür. Şekil 1.13: Paralel
• Bir derece aralıklarla çizildiği kabul edilen ardışık iki paralel arasındaki uzaklık çemberleri
her yerde eşittir ve yaklaşık 111 km’dir.
Enlem

Yeryüzündeki bir noktanın Ekvator’a olan uzaklığının yerin merkeziyle yaptı-
ğı açının değeridir (Şekil 1.14). Enlem etkisine bağlı olarak Ekvator’dan kutup- 80 o 70 o
lara doğru gidildikçe aşağıda belirtilen değişimler yaşanır. 60 o
• Güneş ışınlarının düşme açısı küçülür. 50 o
• Cisimlerin gölge boyları uzar. 40 o
• Sıcaklık azalır. 30 o
• İklim, bitki örtüsü, tarım ürünleri ve toprak türleri farklılaşır. 20 o
• Deniz sularının tuzluluk oranları azalır. 10 o
• Kalıcı kar alt sınırı alçalır. 0 0 o
• Tarım, orman ve yerleşme üst sınırları alçalır.
• Dünya’nın çizgisel hızı azalır.
• Yer çekimi artar. Şekil 1.14: Enlem
• Gece ve gündüz süre farkı artar.
• Nüfus ve yerleşme özelliklerini etkiler.
Meridyen

Bir kutuptan diğer bir kutba uzanan ve paralelleri dik olarak kestiği düşünülen
hayalî yarım çemberlerdir (Şekil 1.15).
Meridyenlerin başlıca özellikleri şunlardır:
• Başlangıç meridyeni (0°), İngiltere’nin başkenti Londra yakınlarındaki
Greenwich kasabasında bulunan Kraliyet Gözlemevi’nden geçer.
• Meridyenlerin uzunlukları eşittir.
• Ekvator’da meridyenler arasında 111 km mesafe vardır. Ancak bu mesafe ku-
tuplara gidildikçe azalır.
• İki meridyen arasındaki yerel saat farkı 4 dakikadır.
• 180’i Batı, 180’i Doğu Yarım Küre’de olmak üzere toplam 360 meridyen vardır.
• Başlangıç meridyeninden uzaklaştıkça meridyen dereceleri büyür. Şekil 1.15: Meridyen
yayları

Boylam

Yeryüzündeki herhangi bir noktanın başlangıç meridyenine olan uzaklığı-
nın yerin merkeziyle yaptığı açının değeridir (Şekil 1.16).
Boylam değerleri yerel saatler üzerinde etkilidir.

90 o
0 o 70 80 o
o
10 o 20 30 o 40 o 50 o 60 o
o
Şekil 1.16: Boylam

42 DOĞAL SİSTEMLER