Page 47 - DEFTERİM FİZİK 10

1. Ünite: Elektrik ve Manyetizma
Notlarım
1.4. AKIM VE MANYETİK ALAN

1.4.1. ÜZERİNDEN AKIM GEÇEN DÜZ BİR İLETKEN TELİN ETRAFINDA
OLUŞAN MANYETİK ALAN

Danimarkalı bilim insanı Hans Christian Oersted (Hans Kristiyan Orsted,
1777-1851) 1820 yılında yaptığı deneyde elektrik akımının manyetik etkiye
sahip olduğunu gözlemlemiştir. Bu deneyle ilk defa elektrik ve manyetizma
arasında bir ilişki olduğu anlaşılmıştır.

Deney sırasında üzerinden akım
Akım iletken telden İletken telden akım geçmeyen telin yakınındaki pusula
geçmeden önce geçerken
iğneleri yerin manyetik alanının
etkisiyle aynı tarafa yönelir
(Görsel 1.42.a). Telden akım
geçtiğinde ise pusula iğneleri, akımın
oluşturduğu manyetik alandan
etkilenerek sapar (Görsel 1.42.b).
Bu sapma, elektrik akımından
kaynaklanan manyetik alanın
Pil Pil
(a) (b) etkisiyle meydana gelir.

Görsel 1.42

Akım taşıyan bir telin etrafında, merkezinde telin bulunduğu ve tele dik düzlem-
lerde bulunan halka şeklinde manyetik alan çizgileri oluşur. Manyetik alanın yönü
bu halkalar üzerindeki her bir noktadaki alan çizgisine teğettir. Üzerinden akım
geçen telin etrafında oluşan manyetik alanın yönü sağ el kuralı ile bulunur�
Üzerinden akım geçen iletken telin başparmak ile akım aynı yönde olacak
şekilde sağ elin avuç içine alındığı hayal edilir. Bu durumda bükülen dört
parmak, manyetik alanın dolanım yönünü gösterir (Görsel 1.43.a). Akımın yönü
değiştiğinde manyetik alanın yönü de değişir (Görsel 1.43.b).

İletken tel İletken tel

Akımın Akımın
yönü yönü

Manyetik
Manyetik alanın
alanın yönü
yönü B
B

(a) (b)

Görsel 1.43

47