Page 106 - Coğrafya

Coğrafya 11

3) TÜRK KÜLTÜRÜ

Tarihi çok eskilere dayanan ve dünyanın en eski kültürlerinden olan Türk kültürü, ilk olarak Orta Asya’da şekil­
lenmiştir . Orta Asya Türk kültüründe konargöçer yaşam tarzı ile hayvancılık faaliyetleri, bölgedeki iklim ve bitki
örtüsünün bir sonucu olarak ortaya çıkmıştır. “Bozkır kültürü” olarak da adlandırılan Türk kültüründe çadır, at ve
demirin önemi büyüktür . Türkler, siyasi ve sosyal hayatta ata ve demire verdikleri değeri yeminlerindeki bağlılık
ifadeleriyle dile getirmişlerdir. Orta Asya’daki iklim koşulları; Türklerin düşünce tarzı, inanç, örf ve geleneklerini
etkilemiştir. Göçebe yaşam tarzının hürriyet duygularını daima canlı tuttuğu Türk kültüründe kadın ve erkeğin
eşit olduğu görülmektedir. Türklerde toplumsal ilişkiler, sözlü hukuk kuralları olan törelere göre düzenlen miş olup
kö lelik ve bazı zümrelere ayrıcalık tanınması gibi durumlar söz konusu olmamıştır . Askerliğin ayrı bir meslek
olmadığı bu kültürde kadın ve erkek mücadele ruhuna sahip bir şekilde yetişmektedir.
Türk kültüründe görülen göçebe yaşam tarzı sa natı da etkilemiştir. Göçebe yaşama uygun, küçük ve kolay taşı­
nabilir eşyalar yapılarak kültüre ait özellikler bu eşyalara yansıtılmıştır. Türkler, hayvancılığın yanı sıra halı ve kilim
dokumada ilerlemiş ve bu sanatın günümüze kadar ulaşmasını sağlamıştır.
Göktürk alfabesiyle yazılan Orhun Kitabeleri, Türkçenin ilk yazılı örnekleri olması açısından Türk kültüründe
ayrı bir öneme sahiptir. Taşlar üzerine nakşedilen ve önemli bir kültür hazinesi olan bu kitabelerde Türk kültürü ve
devlet yönetimi ile ilgili önemli bilgiler yer almaktadır. Türk kültüründe bahar mevsimi nin başlamasıyla kutlanan
Nevruz Bayramı ve ata sporu olan güreşin de önemli bir yeri vardır. Orta Asya’dan Anadolu’ya yapılan göçler sonucu
Türk kül türü, geniş bir coğrafyaya yayılma imkânı bulmuş tur. Bu kültürün Anadolu’ya yayılmasında Yunus Emre,
Mev lâna, Hacı Bektaşı Veli, Ahi Evran gibi büyük şahsiyetlerin çok önemli katkıları ol muştur . Bu sayede Orta Asya
geleneklerinin bir çoğu Anadolu’da da devam etme imkânına kavuşmuştur. Halı ve kilim do kumacılığı bugün de
varlığını koruyan kültürel miraslar arasında yer almaktadır. Orta Asya’daki göçebe yaşam tarzını Anadolu’da da bir
müddet devam ettiren Türkler, zamanla yer leşik hayata geçerek tarım, hayvancılık ve ticaretle uğraşmıştır.
Türk kültüründe göçebe yaşam tarzı ile ortaya çıkan çadır yapma sanatı, daha sonra mimaride kubbe ve yuvar­
lak kümbet anlayışının ortaya çıkmasını ve gelişmesini sağlamıştır . Türklerin İslamiyet’i kabul etmesiyle birlikte
İslam mimarisi önemli bir aşama kaydetmiştir. Selçuklular, Orta Asya Türk mimarisi ile İslam mimarisini sen­
tezleyerek yeni bir anlayış ortaya koymuştur. Selçuklu mimarisinde bitki ve hayvan motiflerinin yanı sıra yazı ve
geometrik şekiller yaygın olarak kullanılmıştır. Selçuklulardan günümüze ulaşan mimari yapılar, Anadolu Türk
mimarisinin en güzel örneklerini oluşturmaktadır. Günümüzde cami, türbe, külliye, kervansaray, han, hamam,
medrese, köprü vb. Türk kültürüne ait eserlere Çin’den başlayıp Fas’a, Avrupa’da ise Balkanlar’dan Macaristan’a
kadar geniş bir coğrafyada rastlamak mümkündür .
Türk kültürünün en önemli unsurunu oluşturan Türk dili, bugün dünyanın birçok ülkesinde ko nuşulmaktadır.
Türkler gittiği her coğrafyaya kültürünü götürmüş, farklı kültürlerle de barış içinde yaşamasını bilmiştir. Büyük
devletler kurarak farklı değerlere sahip milletlere hoşgörülü davranan bu millet, adaleti dil ve din farkı gözetmeksi­
zin sağlamaya çalışmıştır. Türk milletinin barışçıl ve birleştirici bir medeniyete sahip olması, kültürünün geniş bir
coğrafyaya yayılma sını sağlamıştır .

105