Page 75 - Tarih

Tarih 11. Sınıf

3.4. OSMANLI-RUSYA REKABETİ (1768-1914)

Osmanlı Devleti’nin XVI. yüzyıldan itibaren çatıştığı Habsburglar ve Safevilerin yerini, XVIII.
yüzyılın başından itibaren Rusya almıştır. Sıcak denizlere inmek isteyen Rusya, doğal
olarak bu politikanın önünde engel olarak Osmanlı Devleti’ni görmüştür. Bu nedenle iki devlet arasında
uzun yıllar sürecek bir rekabet yaşanmıştır (Tablo 3.1).

Tablo 3.1: Osmanlı ve Rusya Arasında Yapılan Savaşlar ve Antlaşmalar
Savaş Antlaşma

1768-1774 Savaşı Küçük Kaynarca Antlaşması

1787-1792 Savaşı Yaş Antlaşması

1807-1812 Savaşı Bükreş Antlaşması

1828-1829 Savaşı Edirne Antlaşması

1853-1856 Savaşı Paris Antlaşması

1877-1878 Savaşı (93 Harbi) Ayastefanos Antlaşması

1877-1878 Savaşı (93 Harbi) Berlin Antlaşması

XVIII. yüzyıldan itibaren Rusya, sıcak denizlere inme politikasını uygulamıştır. Bu politikalarla Rusya,
XVIII. yüzyıldan itibaren gerek Karadeniz’de gerekse Balkanlarda Osmanlı Devleti ile sürekli mücadele
hâlinde olmuştur. Rusya, hedeflediği politikalar doğrultusunda gerçekleştirdiği mücadelelerle Osmanlı
Devleti aleyhinde kazanımlar sağlamıştır.

Boğazlar Sorunu

Osmanlı Devleti, 1774 Küçük Kaynarca Antlaşması’yla Rusya’ya ve diğer Avrupalı devletlere Boğazlar-
dan ticari geçiş hakkı vermek zorunda kalmıştır. Böylece Rusya, ilk defa Karadeniz’e çıkma ve serbestçe
ticaret yapma hakkı elde etmişti. Rusya’ya verilen bu haklar nedeniyle Karadeniz “Türk Gölü” olma özel-
liğini kaybetmiş ve Boğazlar artık devletlerarası hukukun konusu olmaya başlamıştır. Bununla beraber
Boğazlardan yabancı savaş gemilerinin geçişine izin verilmemiştir. Ancak Napoleon’un 1798’de Mısır’ı
işgal etmesi üzerine Rus savaş gemileri ilk defa Boğazlardan serbestçe geçmiş ve Akdeniz’e açılarak
Osmanlı Devleti ve İngiltere’yle beraber Fransa'ya karşı savaşmıştır. Böylece Rusya, tarihî hedeflerinden
en önemlisine geçici de olsa ulaşmıştır.
Osmanlı Devleti, İngiltere ile 1809'da imzaladığı Kal’a-i Sultaniyye (Çanakkale) Antlaşması’yla barış za-
manında Boğazların yabancı savaş gemilerine kapatılacağını İngiltere’ye kabul ettirmiştir.

Rusya’nın İstanbul Boğazı’ndan geçerek Osmanlı Devleti'ne yardım etmesi nedeniyle İngiltere, Mı-
sır Sorunu’yla ilgilenmeye başlamıştır. Bunun sonucunda II. Mahmud Dönemi’nde Mehmet Ali Paşa
ile 1833 Kütahya Antlaşması imzalanmış ve devleti tehdit eden tehlike geçici olarak önlenmiştir. Ar-
dından Osmanlı Devleti ile Rusya arasında 1833 yılında Hünkâr İskelesi Antlaşması imzalanmıştır.
Sekiz yıl geçerli olacak bu antlaşma ile taraflar tehlike anında birbirlerine yardım etmeyi kabul et-
miştir. Böylece Rusya, Boğazlardan gelecek bir tehlikeye karşı korunmuş ve Boğazların kontrolünde
söz sahibi olmuştur. Bu yüzden Avrupa devletleri, Hünkâr İskelesi Antlaşması’nı büyük bir tepkiyle
karşılamıştır.

74