Page 33 - Fen Lisesi Biyoloji 10 | 1.Ünite

ÜNİTE ÖZETİ

Canlılarda gerçekleşen büyüme, gelişme ve yıpranmış dokuların onarımı gibi biyolojik işlev-
lerin temeli mitoza dayanır. Mitoz aynı zamanda tek hücreli canlılarda üremeyi de sağlar. Mitoz
ile hacmi yüzeyine göre daha fazla büyüyen hücreler, çekirdeğin kontrolünde bölünür. Bu şekilde
hücrenin ihtiyaçlarını karşılamakta yetersiz kalan hücre zarı, tekrar hücrenin madde gereksinimi-
ni karşılar hâle gelir. Ayrıca büyük bir hücreyi yönetmekte zorlanan çekirdek de rahatlıkla hücreyi
kontrol edebilir.
Hücre döngüsü iki hücre bölünmesi arasındaki dönemdir. Hücre döngüsü, interfaz ve mi-
totik evreden (çekirdek bölünmesi ve sitoplazma bölünmesi) oluşur. İnterfaz, bölünmeye hazır-
lık evresi olup G , S ve G evreleri olmak üzere üç aşamada gerçekleşir. İnterfazda metabolik olay-
2
1
ların hızlandığı, protein sentezinin arttığı, DNA’nın kendini eşlediği ve sitoplazmik organellerin
sayısının arttığı görülür. İnterfazdan sonra çekirdek bölünmesi (karyokinez) gerçekleşir. Çekir-
dek bölünmesi; profaz, metafaz, anafaz ve telofaz evrelerinden oluşur. Sitoplazma bölünmesi
(sitokinez) sayesinde bir hücreden iki yavru hücre meydana gelir. Oluşan hücrelerin kromozom
sayısı ve genetik yapıları ata hücreyle aynıdır.
Hücre döngüsü; G , G ve M evrelerindeki kontrol noktaları ile düzenlenir. Bu kontrol nokta-
1
2
larında dur veya devam et sinyalleri verilerek hücre bölünmesi kontrol edilir. Hücre, bu sinyalle-
re uymaz ve sürekli bölünmeye devam ederse dokularda tümör oluşur. Tümör oluşturan hücre
kitlesi bir veya daha fazla organın işlevini bozacak şekilde yayılabilir. Bu şekildeki tümörlere kötü
huylu tümör veya kanser denir.
Eşeysiz üremenin temelini mitoz oluşturur. Eşeysiz üreme; bölünmeyle, tomurcuklanmay-
la, sporla, rejenerasyonla, partenogenez ve vejetatif üreme yöntemleriyle gerçekleşir.
Bitki doku kültürü ile bir bitkiden kısa zamanda çok sayıda bitki elde edilir. Bu yöntemle
bitki ıslahı, bitki gen kaynaklarını koruma, daha ekonomik ve hastalıksız bitkiler yetiştirme he-
deflenir.
Mayoz, eşeyli üreyen canlıların üreme ana hücrelerinde gerçekleşir. Mayoz sonucunda kro-
mozom sayısı yarıya düşmüş olan dört haploit hücre oluşur. Oluşan hücrelerin genetik yapıları
ana hücreden ve birbirlerinden farklıdır.
Mayoz, mayoz 1 ve mayoz 2 olmak üzere iki evrede gerçekleşir. Mayoz 1’den önce inter-
faz gerçekleşir. Mayoz 1’in profaz 1’inde; sinapsis, tetrat ve krossing over olayları gerçekleşir. Bu
sayede değişik gen kombinasyonları meydana gelir. Anafaz 1’de homolog kromozomların zıt
kutuplara doğru rastgele hareket etmesi de mayozda çeşitliliği sağlayan diğer bir faktördür. Ma-
yoz 1’in sonunda homolog kromozomların ayrılmasıyla kromozom sayısı yarıya düşmüş haploit
iki hücre oluşur. Mayoz 1 tamamlandıktan sonra DNA eşlenmesi gerçekleşmeden mayoz 2 başlar.
Anafaz 2’de kardeş kromatitler birbirinden ayrılır ve mayoz 2 sonunda dört haploit hücre oluşur.
Mayoz 2, mitoza benzer. Mayozu mitozdan ayıran en temel farklar mayoz 1’de gerçekleşir.
Eşeyli üremenin temeli mayoz ve döllenmedir. Canlılarda farklı eşeyli üreme örnekleri gö-
rülür. Ayrı eşeyli canlılarda dişi birey yumurtayı, erkek birey spermi oluşturur. Bazı canlılar ayrı
eşeyli değildir. Dişi ve erkek üreme organları aynı birey üzerinde bulunur.
Eşeyli üremede mayozla oluşan dişi ve erkek gametler döllenmeyle bir araya gelerek zigotu
oluşturur. Zigot, mitozlarla gelişerek ergin bireyi meydana getirir.

ÜNİTE ÖZETİ ÜNİTE ÖZETİ

ÜNİTE ÖZETİ ÜNİTE ÖZETİ

ÜNİTE ÖZETİ ÜNİTE ÖZETİ

45