Page 28 - Fen Lisesi Fizik 9 | 3. Ünite
P. 28
Ünite Özeti
Cisimler; dönme, titreşme ya da öteleme yaparak hareket edebilir. Öteleme hareketleri, doğrultu üzerinde
bir boyutlu; düzlemde iki boyutlu veya üç boyutlu uzayda gerçekleşebilir. Hareketin yörüngesi doğru şeklin-
deyse buna, bir boyutlu hareket denir. Bir boyutlu hareketlinin hızı sabit ise buna ayrıca düzgün doğrusal
hareket denir. Hareketlinin hızının değişimi için ivme kavramı kullanılır.
Hareketli cismi gözlemleyenlerin de hareket hâlinde olması farklı gözlem sonuçları doğurur. Hareketin göre-
celi olduğu unutulmamalıdır.
Hareket olaylarını daha iyi kavramak için grafiklerden yararlanılır. Konum-zaman, hız-zaman ve ivme-zaman
grafikleri hem grafik üzerindeki değerler hem de alan ve eğim hesapları ile, hareketi tüm detayları ile ifade
ederler. Grafik oluşturma ve mevcut grafiği yorumlama becerisi kazanan bir öğrenci ilerleyen yıllarda meka-
nik konusunun diğer bileşenlerini kavramak için de önemli bir altyapı sağlamış olur.
Hareketi başlatan, durduran ya da değiştiren etki kuvvettir. Kuvvet, kütle ve ivme arasındaki ilişki Newton
yasalarıyla ifade edilmiştir. Tabiki Newton’ın sistemli hâle getirdiği bu ilkeler, Aristotales’dan Platon’a, ibn-i
Sina’dan Galileo’ya ve daha birçok bilim insanının da zamanla gelişimine katkıda bulundukları bilgiler bü-
tünüdür. Cisme etkiyen kuvvetlerin bileşkesi anlamına gelen F sıfır ise cismin ivmesiz, sıfır değilse ivmeli
net
hareketi söz konusudur. Bu ünitede hızın doğrultusu değişmeden yalnız büyüklüğünün değişmesiyle ivme
oluşumu işlenmiştir. İlerleyen yıllarda büyüklüğü değişmeden de hızın doğrultu ya da yön değişimi ile olu-
şacak ivme durumlarından bahsedilecektir.
Evrende dört temel kuvvet vardır ve hepsi alan kuvvetleridir. Temel kuvvetlerin neden olduğu itme, çekme,
burma gibi kuvvetlerse temas kuvvetleridir. Temas hâlindeki cisimlerden biri etki kuvveti uygularken diğeri
aynı anda etkiyi uygulayan cisme, eşit büyüklükte ancak zıt yönde tepki kuvveti uygular.
Temas hâlindeki yüzeyler birbirine göre paralel doğrultuda hareket etmeye kalkarlarsa sürtünme kuvveti
ortaya çıkar ve bu kuvvetin büyüklüğü yüzeyleri birbirine bastıran kuvvete ve yüzeylerin cinsine bağlıdır.
Sürtünme kuvvetinin günlük hayatı kolaylaştırdığı durumlar olduğu gibi sorunlara yol açtığı da olmaktadır.
Günlük hayatta hareketin veya hareket ihtimalinin olduğu her yerde Newton yasaları ile yorum yapmak
mümkündür.
KAVRAM YANILGISI
Bu ünitede karşılaşılması muhtemel kavram yanılgıları şöyle sıralanabilir:
• Yan yana duran iki cisim aynı hıza sahiptir.
• İki cisimden önde bulunan daha hızlıdır.
• Eğer hız sıfır ise ivme de sıfırdır.
• Sabit hızla hareket eden cisimlere kuvvet etki eder.
• Hareket hâlindeki cisimlerin eylemsizliği vardır.
• Hareket hâlindeki cisimlere etkiyen kuvvet kaldırıldığında cisim hızını azaltarak duracaktır.
• Eylemsizlik cisimleri hareket hâlinde tutan kuvvettir.
• Durmakta olan iki cisim aynı eylemsizlik değerine sahiptir.
• Hız mutlaktır ve gözlem çerçevesine göre değişmez.
• Etki ve tepki kuvvetleri aynı cisme etki eder.
• Newton’ın üçüncü yasasında, bir cisme etki eden normal kuvvet daima cismin ağırlığına eşittir.
• El ile bir cisme uygulanan bir kuvvet cisim eli terk ettikten sonra da etki etmeye devam eder.
• Sürtünme kuvveti, daima cismin hareket yönü ile zıt yönlü bir kuvvettir.
• Sürtünme kuvvetinin kaynağı yüzeylerin pürüzlülüğüdür [3.4].
82
