Page 23 - Fen Lisesi Fizik 9 | 5.Ünite

ARAŞTIRMA KÖŞESİ

Bireysel olarak yapılabilecek katkılar ve çevreye karşı duyarlı olmanın gerekliliği küresel ısınmanın
sebepleri ve sonuçları göz önüne alındığında son derece önem kazanmaktadır.

Sizlerde küresel ısınmanın etkilerinin azaltılmasına yönelik bireysel olarak yapılabilecek katkıları sınıf
mevcuduna göre dörder beşer kişilik gruplar halinde araştırınız. Araştırma sonuçlarınızı ve çevreye
karşi duyarlı olmanın gerekliliği ile ilgili fikirlerinizi sınıfça tartışınız.

5� 5� Genleşme

Genleşme sıcaklığı değişen maddelerde görülen fiziksel değişimlerdendir. Örneğin gözlük çeçevesine, göz-
lük camlarını tutturmak ve cam kavanozun kapağını açmak amacıyla yapılan ısıtma işlemi maddede fiziksel
değişim elde etmek için yapılır. Bu fiziksel değişim madde hacminin ısı aldığında artması, ısı verdiğinde azal-
ması şeklindedir. Maddenin ısı yoluyla hacminin artmasına genleşme, azalmasına büzülme denir. Genleş-
me ve büzülme birbirinin tersi olaylardır. Yani bir madde ne kadar çok genleşiyorsa aynı sıcaklık değişimiyle
o kadar büzülür.

5� 5� 1� Katı ve Sıvılarda Genleşme ve Büzülme

Sıcaklığı artan maddelerin genellikle uzunluğu, yüzey alanı ve hacmi artar. Tel gibi ince uzun cisimlerde
uzunluk değişimi önemsenirken levha türü cisimlerde yüzey değişimi önemsenir. Prizma gibi üç boyutu da
birbirine yaklaşık olan cisimlerde ise uzunluk ve yüzey değişimi ile birlikte hacim değişimi de anlamlı olur
(Şekil 5.5). Sıvıların genleşmesi yalnız hacim değişimi şeklinde gözlemlenir, genleşmesi önemsiz kaplarda
genleşen sıvı kapta yükselir (Şekil 5.6).

Yüzey alanı değişimi Hacim değişimi
A D h
Uzunluk
değişimi

T T + TD
i i
Şekil 5�5: Katıların genleşmesi Şekil 5�6: Sıvıların genleşmesi

D L = L o $ m D T D A = A o 2 $ m D T D V = V 3$ m D T
$
$
$
o
3
2
D L: Uzunluk değişimi (m) D A: Yüzey değişimi (m ) D V: Hacim değişimi (m )
2
3
L : İlk uzunluk (m) A : İlk yüzey (m ) V : İlk hacim (m )
o
o
o
m: Uzunluk değişim katsayısı (1/K) 2m: Yüzey değişim katsayısı (1/K) 3m: Hacim değişim katsayısı (1/K)
D T: Sıcaklık değişimi (K) D T: Sıcaklık değişimi (K) D T: Sıcaklık değişimi (K)
Maddelerin boyut değişim miktarı başlangıçtaki uzunluk, yüzey ve hacminin büyüklüğüne, sıcaklık değişi-
minin büyüklüğüne ve maddeye has değişim katsayısına bağlıdır.
ÇALIŞMA KÖŞESİ 6

Oda sıcaklığında L halkası az bir sürtünme ile K ve
M silindirlerinden ancak geçmektedir.
Genleşme katsayıları arasında m > m > m ilişkisi K L M
K
L
M
olduğuna göre ortam soğutulduğunda L halkası K
ve M silindirlerinin hangisinden rahatça geçebilir?
135