Page 30 - Fen Lisesi Kimya 10 | 1. Ünite

3. KİMYASAL
TEPKİMELER VE
BÖLÜM
DENKLEMLER

‣ Tepkime denklemleri neden yazılır?
‣ Tepkime denklemleri yazılırken nelere dikkat edilmelidir?
‣ Bütün tepkime türleri aynı mıdır?

1.3.1. Kimyasal Tepkimeler

Kimyasal tepkime, bir ya da birkaç maddenin (tepkenler) etkileşime
girerek yeni bir element veya bileşik grubuna (ürünler) dönüştürülmesi
işlemidir. Diğer bir deyişle kimyasal tepkime, kimyasal değişmenin mey-
dana geldiği bir olaydır. Çoğu zaman, maddeler bir araya getirilip karış-
tırıldığında hiçbir tepkime olmaz ve maddeler başlangıçtaki özellik ve bi-
leşimini korurlar. Bir tepkime olduğunu söyleyebilmek için bazı kanıtlara
gereksinim vardır. Bu kanıtlar;
‣ Renk değişiminin olması,
‣ Gaz çıkışı gözlenmesi (Görsel 1.9),
‣ Berrak bir çözelti içinde çökelek oluşumu,
Görsel 1.9: Kimyasal bir tepkimede ‣ Isı salınması ya da soğurulması gibi olaylardır.
gaz çıkışı Element ve bileşiklerin yazılması için simgeler kullanılır. Bu simgeler,
kimyasal eşitlik adı verilen kimyasal tepkime denklemlerinin kısaca yazıl-
masına yardımcı olur. Bir kimyasal eşitlikte tepkenlerin (girenler) formülle-
ri eşitliğin sol tarafına, ürünlerin formülleri ise eşitliğin sağ tarafına yazılır.
Eşitliğin her iki tarafı bir ok ( ͢ ) yardımı ile birleştirilir. Bu gösterim ile
tepkenlerin ürünleri oluşturduğu söylenir. Örneğin renksiz azot monoksit
ve oksijen gazlarının kırmızı-kahve renkli azot dioksit gazını oluşturduğu
tepkimenin yazılışı,
͢
NO(g) + O (g) NO (g) şeklindedir.
2 2
Bu denklemde sol tarafta üç O atomu vardır (biri NO molekülünde,
ikisi O molekülünde). Sağ tarafta ise yalnızca iki O atomu bulunmakta-
2
dır (NO molekülünde). Bu eşitsizlik uygun katsayılarla denkleştirildiğinde
2
͢
denklem NO(g) + 1/2O (g) NO (g) şeklini alır.
2 2
a) Kimyasal Tepkime Denklemlerinin Denkleştirilmesi
Kimyasal tepkimelerde kütle korunur. Kütlenin korunması ile tepkime-
ye giren atom sayısı ve tepkimeden çıkan atom sayısı da korunur. Tepki-
me denklemlerinin denkleştirilmesi bu kurala göre yapılır. Tepkime denk-
lemleri denkleştirilirken giren ve çıkanlara uygun stokiyometrik katsayılar
konularak atom sayıları eşitlenir. Basit kimyasal tepkimeler denkleştirilir-
ken uygun stokiyometrik katsayılar giren ve ürünlere yazılır. Elementler,
herhangi bir türden başlanarak denkleştirilebilir ama bu denkleştirme işi
rastgele olmamalıdır. Eşitliklerin denkleştirilmesi için belirli bir yol izlenir.
‣ Denklemin her iki tarafında yer alan bileşikte aynı element varsa önce
o element denkleştirilir.
‣ Tepkimeye giren maddelerden ya da oluşan ürünlerden biri serbest ele-
ment olarak bulunuyorsa bu element en son denkleştirilir.
‣ Bazı tepkimelerde, belirli atom grupları (çok atomlu iyonlar) değişme-
den kalır. Bu durumda bu gruplar bir birim olarak denkleştirilir.

42