Page 33 - Fen Lisesi Kimya 10 | 1. Ünite

KİMYANIN TEMEL KANUNLARI VE
KİMYASAL HESAPLAMALAR

Temel tepkime türleri yanma, analiz (ayrışma), sentez (oluşum), asit-
baz, çözünme-çökelme,tepkimeleri şeklinde aşağıdaki gibi sınıflandırıla-
bilir. Bu sınıflandırma tepkimelerin anlaşılmasını kolaylaştırır.

Tepkime Türleri

Yanma Analiz Sentez Asit-Baz Çözünme-Çökelme
Tepkimeleri Tepkimeleri Tepkimeleri Tepkimeleri Tepkimeleri

Yanma Tepkimeleri
Maddelerin, oksijenle reaksiyona girerek oksijenli bileşik oluşturması-
na yanma, tepkimelere de yanma tepkimeleri denir. Yanma tepkimeleri
sonucunda (azotun yanması hariç) ısı açığa çıkar. Yanma tepkimeleri ge-
nellikle çok hızlı gerçekleşir. Bazı yanma olayları ise yavaştır. Gümüşün
oksitlenmesi ve demir metalinin paslanması yavaş yanma, metan ve hid-
rojen gazlarının yanması hızlı yanmaya örnektir.
Bir yanma olayının gerçekleşebilmesi için ortamda yanıcı madde, ya-
kıcı madde (O ) ve uygun tutuşma sıcaklığı gerekir. Yanma olayının dur-
2
durulması için yanan madde ile oksijenin teması kesilmelidir.
LPG’deki bütan gazı, oksijen gazıyla yanarak karbon dioksit ve su
oluşturur (Görsel 1.10). Bu yanma olayının tepkimesi
͢
C H (g) + 13/2 O (g) 4CO (g) + 5H O(s) + ısı şeklindedir.
4 10 2 2 2
Hidrojen gazı, magnezyum ve demirin yanma tepkimeleri
͢
H (g) + 1/2O (g) H O(s) + ısı
2 2 2

2Mg(k) + O (g) ͢ 2MgO(k) + ısı Görsel 1.10: LPG’nin yanması
2

2Fe(k) + 3/2O (g) ͢ Fe O (k) + ısı şeklindedir.
2 2 3
Analiz Tepkimeleri
Bir maddenin ısı, ışık, elektrik gibi etkilerle bozunarak farklı madde-
BİLGİ KUTUSU
lerin oluştuğu tepkimelere analiz (ayrışma) tepkimeleri denir. Ayrışma
tepkimeleri sonunda bir bileşikten farklı bileşikler oluşabileceği gibi ele- Bir kimyasal tepkime, birden
mentlerde oluşabilir. Ayrışma tepkimeleri sonucunda oluşan birçok mad- fazla tepkime türüne örnek
de günlük hayatta kullanılmaktadır. Örneğin kalsiyum karbonat katısının olabilir. Örneğin H ve O gaz-
2 2
o
(kireç taşı) yaklaşık 1000 C sıcaklıkta ısı ile ayrışması sonucu oluşan larında H O oluşumu hem
2
kalsiyum oksit (sönmemiş kireç) inşaat sektöründe, karbon dioksit gazı yanma hem de sentez tepki-
yangın söndürme tüplerinde kullanılır. mesidir.
Laboratuvarda potasyum kloratın ısıtılmasıyla elde edilen oksijen gazı,
oksijen tüplerinde kullanılır.
CaCO , KClO , BaO gibi bileşiklerin ısı ile bozulmasına ait analiz tep-
3 3
kimeleri aşağıda gösterilmiştir.

CaCO (k) + ısı ͢ CaO(k) + CO (g)
3 2
͢
KClO (k) + ısı KCl(k) + 3/2O (g)
3 2

BaO(k) + ısı ͢ Ba(k) + 1/2O (g)
2

45