Page 4 - Fizik 10 | 1. Ünite

1. ÜNİTE: ELEKTRİK VE MANYETİZMA

B�r�m yükün devrey� dolaşması �ç�n gerekl� enerj�ye potans�yel farkı
K L
- - den�r. Potans�yel farkı V sembolüyle göster�l�r. SI’da (Uluslararası B�r�m
+ + - - S�stem�) b�r�m� Volt’tur. Kapalı b�r elektr�k devres�ne üreteç bağlandı-
-
+ + - ğında, elektronlar elektromotor kuvvet� etk�s�yle harekete geçer ve
S - - akım oluşur. B�r üreteç üzer�nden akım geçmed�ğ� durumda üretec�n
q q uçları arasındak� potans�yel farkına üretec�n elektromotor kuvvet�
1 2
den�r. SI’da b�r�m� Volt’tur. ε (eps�lon) �le göster�l�r.

a) B�r �letken�n d�k kes�t�nden b�r�m zamanda yük c�ns�ne bakılmaksızın
geçen toplam yük m�ktarına (mutlak değerce toplamına) akım ş�ddet�
Elektronların den�r. Akım ş�ddet� Ι sembolüyle göster�l�r. SI’da b�r�m� Amper’d�r (A).
K hareket yönü - L -

+ + - - Temel büyüklüklerden olup skaler b�r büyüklüktür.
- - Toplam ykü
+ + - - Bu tanıma göre Akım ş�ddet� = Zaman dır.
- -
Akımın yönü Buradan Ι = q bağıntısına ulaşılır.
b) t
Ι : Devrede oluşan akımın ş�ddet� (Amper)
Şek�l 1.2: a) Yük m�ktarları farklı
özdeş �letken küreler b) Anahtar q : Devreden geçen net yük (Coulomb)
kapatıldığında telden geçen akımın t : Zaman (san�ye)
ve elektronların hareket yönü
Elektr�k akımının yönü, negat�f yükler�n hareket yönüyle zıt yönde kabul
ed�l�r. Bu nedenle elektr�k devreler�nde elektr�k akımının yönü üretec�n
artı (+) kutbundan eks� (-) kutbuna doğrudur.
Yük m�ktarları farklı özdeş K ve L �letken küreler�n� b�rb�r�ne bağlayan
�letken tel üzer�ndek� S anahtarı kapatıldığında L küres�nden K küre-
s�ne doğru yük akışı olur (Şek�l 1.2: a, b). Yük akışı, küreler özdeş
olduğu �ç�n yük m�ktarları eş�tlen�nceye kadar devam eder. Bu esnada
elektronların hareket�nden dolayı elektronların hareket�ne ters yönde
Görsel 1.3: Yalıtılmış �letken teller
K’den L’ye doğru akım oluşur.
Elektr�k akımını �leteb�len maddelere �letken madde den�r. Bütün
metaller oda sıcaklığında �letkend�r. Bakır ve alüm�nyum, elektr�k tes�-
satlarında sıklıkla kullanılan �letken maddeler olarak ön plana çıkar.
e – e – e –
e – e – e – Elektronların, üzer�nde serbestçe hareket edemed�ğ� (elektr�k akımını
�letemeyen) maddelere yalıtkan madde den�r. Plast�k, cam ve porse-
Şek�l 1.3: İletken tel �çer�s�nde len g�b� maddeler yalıtkan maddelerd�r. Yalıtkan maddeler elektr�k dev-
elektronların hareket yönü reler�nde, �letken teller�n dış kısımlarında yalıtkanlık sağlayarak elektr�k
akımının oluşturab�leceğ� olumsuz etk�ler� önlemek amacıyla kullanılır
Anot (+) Katot (-) (Görsel 1.3).

Katı b�r �letken�n uçlarına uygulanan potans�yel farkı neden�yle �letken�n
�çer�s�nde düzenl� b�r şek�lde hareket eden serbest elektronlar, elektr�k
akımının oluşmasına neden olur (Şek�l 1.3).
İyon�k bağlı b�leş�kler�n sıvı çözelt�ler�nde poz�t�f ve negat�f �yonlar bulu-
+ + +
+ + +
- -
+ + +
- - - - nur. İyon�k bağlı b�leş�kler�n sıvı çözelt�ler�nde elektr�k akımı bu �yon-
ların hareket�yle meydana gel�r. Elektr�k devres�nde poz�t�f �yonlar eks�
Üreteç uca (katot) hareket ederken negat�f �yonlar artı uca (anot) hareket eder
(Şek�l 1.4). Hareket eden toplam �yon m�ktarı elektr�k akımını oluşturur.
Şek�l 1.4: Sıvılarda artı (+) ve eks� Saf su, �çer�s�nde �yon bulundurmadığı �ç�n elektr�k akımını �letmezken
(-) �yonların oluşturduğu elektr�k tuzlu su �çer�s�nde bol m�ktarda �yon bulunduğu �ç�n elektr�k akımını
akımı �let�r.

16 10. SINIF FİZİK