Page 31 - Fizik 11 | Kazanım Kavrama Etkinlikleri

5 FİZİK 11 Ortaöğretim Genel Müdürlüğü

Düzenekteki demir tozlarının dağılımı incelenir. İletken telden uzaklaştıkça demir tozlarının dağılımın-
daki yoğunluğun azaldığına dikkat çekilir. Deney iki adet seri bağlanmış pil ile tekrarlanır. Demir tozla-
rının yoğunluğundaki değişim gözlenir.

3. Yönerge Üzerinden akım geçen düz bir telin etrafında oluşan manyetik alanın şiddetinin bağlı olduğu değiş-
kenler açıklanır.
Üzerinden akım geçen iletken tel etrafında oluşan manyetik alan şiddeti; ortamın özelliklerine, akım
şiddetinin büyüklüğüne ve tele olan uzaklığa bağlıdır.
Telin etrafındaki ortamı oluşturan maddeler ortamdaki manyetik alan şiddetinin yoğunluğunu etkiler.
Ortamın manyetik alan şiddetine etkisi o ortamın manyetik geçirgenlik sabiti ile ölçülür. Havanın man-
yetik geçirgenlik sabiti μ ile, diğer yalıtkan maddelerin elektriksel geçirgenlik sabiti ise μ sembolü ile
0
gösterilir. Ortamın manyetik geçirgenlik sabiti ne kadar büyükse oluşan manyetik alan şiddeti de o kadar
büyük olur. Sonuç olarak manyetik geçirgenlik sabiti ile manyetik alan şiddeti doğru orantılıdır. Düz tel-
den geçen akım şiddeti arttıkça etrafında oluşan manyetik alan şiddeti artar, akım şiddeti azaldıkça man-
yetik alan şiddeti de azalır. Yani telin üzerinden geçen akım şiddeti ile telin etrafında oluşan manyetik alan
şiddeti doğru orantılıdır. Düz telden uzaklaştıkça etrafında oluşan manyetik alan şiddeti azalır. Yani tele
olan uzaklık ile manyetik alan şiddeti ters orantılıdır.

Hava ortamında üzerinden i şiddetinde akım geçen iletken telden d kadar uzaklıkta oluşan manyetik alan
şiddeti aşağıdaki bağıntı ile ifade edilir:
µ i 2i
B = 0 . = K
4л d d

µ
(K= 0 seçilmiştir.)
4л
B : Manyetik alan şiddeti (T)
μ 0 : Manyetik geçirgenlik katsayısı (T.m/A)

i : Telden geçen akımın şiddeti (A)
d : Tele olan uzaklık (m)
K : Manyetik alan sabiti (T.m/A)

Örnek Sorular
1 İletken düz KL teli, reosta ve üreteç kullanılarak şekildeki
gibi kurulan devreden akım geçmektedir. Bu durumda KL I II
telinin çevresinde manyetik alan oluşmaktadır.
Buna göre reosta sürgüsünü I veya II yönüne çekmek, K
manyetik alanın yönünü ve büyüklüğünü nasıl değiştirir? Reosta

_ +
L

V
Cevap: Reosta I yönüne çekilirse devreden geçen akım şiddeti de artar. Böylece KL telinin etrafında oluşturduğu manyetik alanın şiddeti
de artar. Reosta II yönüne çekilirse devreden geçen akım şiddeti azalır. Böylece KL telinin etrafında oluşturduğu manyetik alanın şiddeti
azalır. Her iki durumda da akımın yönü değişmeyeceğinden KL telinin etrafında oluşan manyetik alanın yönü de değişmez.

30