Page 29 - Fizik 9 | Kazanım Kavrama Etkinlikleri

8 FİZİK 9 Ortaöğretim Genel Müdürlüğü

2. Yönerge Genleşme ve büzülme olaylarının tanımı yapılır. Suyun genleşmesi incelenir.

Isı alarak sıcaklıkları artan maddelerin hacimlerinde meydana gelen artışa genleşme denir. Isı vererek
sıcaklıkları düşen maddelerin hacimlerinde meydana gelen azalmaya büzülme denir. Genleşme ve bü-
zülme miktarı; maddenin cinsi, sıcaklık değişimi ve madde miktarı ile doğru orantılıdır.

Hacim (cm ) Özkütle (g/cm )
3
3

0 Sıcaklık ( C) 0 Sıcaklık ( C)
o
o
Görsel 1: Suyun sıcaklığa bağlı hacim ve özkütle değişim grafikleri
0 C’den 4 C’ye kadar ısıtılan suyun sıcaklığı ve özkütlesi artarken hacmi azalır. Sıcaklığı 4 C’yi geçtikten
o
o
o
sonra da ısıtılmaya devam ederse hacmi artarken özkütlesi azalır. Dolayısı ile 4 C’de suyun hacmi en
o
küçük, özkütlesi en büyük olur (Görsel 1).
Suyun buza dönüşürken hacmi artarak özkütlesi azalır. Dolayısıyla buzun özkütlesi suyun özkütlesinden
küçük olur ve buz suda yüzer.
Kütleleri eşit buz ve suyun sıcaklıklarını eşit miktarda arttırmak için gereken ısı miktarları da farklıdır.
Suyun genleşmesinin birçok sıvınınkinden farklı olması, doğadaki yaşam için oldukça önemlidir. Buzun
sudan daha düşük özkütleye sahip olması deniz ve göllerde donma olayının yüzeyde oluşmasını sağlar.
Örnek Sorular
1 Şekilde suya ait hacim–sıcaklık grafiği verilmiştir. Hacim (cm )
3
Buna göre
I. Suyun 2 C’deki hacmi, 3 C’deki hacminden büyüktür.
o
o
II. Suyun 2 C’deki özkütlesi, 3 C’deki özkütlesinden kü-
o
o
çüktür.
III. Suyun 2 C’deki özkütlesi, 3 C’deki özkütlesine eşittir.
o
o
yargılarından hangileri doğru olabilir?
Cevap: Su 0 C’den +4 C’ ye kadar ısıtıldığında sıcaklığı artarken hacmi azalır ve Sıcaklık ( C)
o
o
o
özkütlesi artar. Bundan dolayı 2 C’deki hacmi, 3 C’ deki hacminden büyüktür.
o
o
2 C’deki özkütlesi ise 3 C’ deki özkütlesinden küçük olur. 0 +4
o
o
2 Sıvıların çoğunun katı hâle geçerken hacmi azalır ve özkütlesi artar. Eğer suyun genleşmesi de
çoğu sıvı gibi olsaydı bu durumun göl ve denizlerdeki canlı yaşamına etkisi nasıl olurdu?
Cevap: Suyun katı hâle geçerken hacmi azalıp özkütlesi artsaydı oluşan buzun özkütlesi daha büyük olacağı için buz suda batardı. Buz ta-
bakası göl ve denizlerde yüzeyden değil, tabandan itibaren oluşmaya başlardı. Dolayısıyla göl ve denizler buz tuttuğunda canlıların yaşam
alanları olan bu sular ve içindeki canlılar tamamen donardı.
3. Yönerge Kazanım kavrama soruları çözülür.
Sorular
1 Sıcaklıkları sırasıyla T ve 2T olan X ve Y cisimleri ısıca yalıtılmış bir ortamda temas ettiriliyor.
Buna göre
I. X’in sıcaklığı artar.
II. Y’nin iç enerjisi artar.
III. Isı enerjisinin akış yönü Y’den X’e doğrudur.
yargılarından hangileri doğru olabilir?
28