Page 34 - Fizik 9 | Kazanım Kavrama Etkinlikleri

Ortaöğretim Genel Müdürlüğü FİZİK 9 9

6. ÜNİTE > Elektrostatik
Konu 9.6.1. ELEKTRİK YÜKLERİ 80 dk.
9.6.1.1. Elektrikle yüklenme çeşitlerini örneklerle açıklar.
a) Yük, birim yük ve elektrikle yüklenme kavramları verilir.
b) Elektrikle yüklenmede yüklerin korunumlu olduğu vurgulanmalıdır.
Kazanımlar
c) Elektroskopun yük cinsinin tayininde kullanılmasına örnekler verilir.
9.6.1.2. Elektriklenen iletken ve yalıtkan maddelerde yük dağılımlarını karşılaştırır.
c) Topraklama olayı açıklanarak günlük hayattaki önemi vurgulanır.
Gerekli Materyaller: Genel ağ bağlantılı bilgisayar, farklı materyallerden yapılmış kalemler, kâğıt.

1. Yönerge Yük, elemanter yük ve elektrikle yüklenme kavramları açıklanır.
Maddenin yapı taşı olan atomlar; elektron, proton ve nötronlardan oluşur. Doğada bulunan bütün
maddeler nötr olma eğilimindedir. Yani bir etki olmadığı sürece proton ve elektron sayıları eşittir. Nötr
madde, herhangi bir şekilde elektron verirse ya da alırsa elektrikle yüklenmiş olur. Elektron kaybeden
maddeler (+) yüklü, elektron alan maddeler (-) yüklü hâle gelir. Elektrik yükü q ile gösterilir ve birimi
SI’da coulomb (kulon) olup sembolü C’dir. Bir elektronun sahip olduğu yük miktarı olan 1,6 x 10 -19 C’a
elemanter yük adı verilir.

Bir maddenin elektron kaybetmesi veya kazanması olayına elektriklenme denir. Cisimler; sürtünme,
dokunma ve etki ile elektriklenebilir. Elektrikle yüklenme sırasında toplam yük sabit kalır yani yük koru-
nur. Fotokopi makinesinde mürekkebin kâğıda yapışması, otomobillerin fabrikalarda pürüzsüz boyan-
ması cisimlerin elektriklenmesinden faydalanılarak gerçekleşir.

2. Yönerge Sürtünmeyle elektriklenme açıklanır.
Sürtünmeyle elektriklenme, uygun seçilmiş iki yalıtkan malzemenin birbirine sürtülmesi ile gerçekleşir.
Sürtünmeyle elektriklenecek maddeler seçilirken ebonit ile yün, cam ile ipek gibi birinin elektron verme,
diğerinin elektron alma eğiliminde olduğu maddeler tercih edilir. Bu tür maddeler sürtündüğünde biri
elektron kaybederken diğeri kazanır. Böylece, birbirine sürtünen maddeler eşit miktarda ve zıt yükle
yüklenmiş olur (Görsel 1.a,b).

Ebonit Çubuk

Yün Kumaş
a) Yünlü kumaşa sürtülen ebonit çubuk

Cam Çubuk

İpek Kumaş
b) İpek kumaşa sürtülen cam çubuk

Görsel 1: Sürtünme sonucu cisimlerin elektriklenmesi
Örnek Soru
Şimşek ve yıldırım olaylarını açıklayınız.
Cevap: Hava akımları, bulutların sürtünmeyle elektriklenmesine neden olur. Sürtünme sonucu yüklenen bulutlardaki statik elektrik başka bir
buluta akarsa şimşek, toprağa akarsa yıldırım meydana gelir.

33