Page 24 - Türk Dili ve Edebiyatı 10 | 3.Ünite

3. ÜNİTE

yayıldığı bölgenin dil özelliklerini alır. Anonim halk edebiyatı, taşıdığı özellikler yönüyle İslamiyet’in
Kabulünden Önceki Türk Edebiyatı’nın, İslam kültüründeki yansıması olarak kabul edilebilir.
Anonim halk edebiyatı kapsamına giren ürünlerin bir kısmı nazım (mâni, türkü, ninni), bir kısmı
nesir (masal, efsane vb.), bir kısmı da nazım-nesir (halk hikâyeleri) karışık şekilde karşımıza çıkmak-
tadır. Bu ürünler, halk arasında yayılmış; yabancı etkilerden uzak kalmıştır. Sözlü geleneğin bir ürünü
olan mânilerde yalın bir dil kullanılmıştır. Manzum ürünlerde hece ölçüsü ve dörtlük nazım birimi
esastır. Anonim halk edebiyatı çerçevesinde verilen ürünler; Anadolu insanının hayat felsefesini, ya-
şantısını, bireysel duygulanmalarını vb. dile getirmesi yönüyle önemli birer kaynaktır.
Söz konusu metinlerde de görüldüğü üzere mâniler, halk şirindeki en kısa nazım biçimidir. Ge-
nellikle 7’li hece ölçüsüyle söylenip dört dizeden oluşur ve aaxa şeklinde kafiyelenir. Mânilerde ilk
iki dize kafiyeli söyleyiş için oluşturulan doldurma dizelerdir. Bu dizeler, konudan bağımsız gibi dü-
şünülse de konuyla ilişkili olarak da yorumlanabilir. Mânilerde üçüncü dizenin serbest olması, mâni
söyleyene kolaylık sağlar. Asıl anlatılmak istenen temel duygu ve düşünce genellikle son iki dizede
ortaya çıkar.
Mânilerin konusu genellikle aşk olmakla birlikte doğa, ayrılık, özlem, gurbet gibi değişik konular-
da da mâni söylendiği görülür. Mâni söylemek halk arasında âdeta bir gelenek hâlini almıştır.
Mâniler dize sayıları, birinci dizedeki hece sayısının eksik olması ve kafiyelerinin cinaslı olması-
na göre çeşitli isimler alır. Bu durumda tek dörtlükten oluşan, aaxa şeklinde kafiyelenen ve 7’li hece
ölçüsüyle söylenenler düz mani; birinci dizesindeki hece sayısı 7’den az olanlar ve cinaslı kafiyeyle
kurulanlar kesik mâni ya da cinaslı mâni; dize sayısı dörtten fazla olan mâniler de yedekli mâni ya
da artık mâni adlarını alır.

METNİ ANLAMA VE ÇÖZÜMLEME

1. Yedekli mânide geçen “Kendin ettin kendine/Yana yana gez derler” dizelerindeki altı çizili kelime
grubunun anlamını metnin bağlamından hareketle tahmin ediniz. Tahminlerinizi TDK’nin Türkçe
Sözlük’ünden kontrol ediniz.

2. Metinlerden hareketle hangi konularda mâni söylenebileceğini belirtiniz.
3. Metinler şekil özellikleri açısından değerlendirildiğinde neler söylenebilir?

4. Metinlerden yola çıkarak mânilerin dil ve anlatım özellikleriyle ilgili çıkarımlarda bulununuz.
5. Mânilerin sosyal yaşamdaki yeriyle ilgili neler düşünüyorsunuz? Metinden yola çıkarak düşünce-
lerinizi paylaşınız.
6. Metinlerde ahengi sağlayan unsurları bulunuz. Bulduğunuz unsurları aşağıdaki şemalara yazınız.

Kafiye

Ölçü

Kelime Tekrarı

Aliterasyon

Asonans

102