Page 27 - Türk Dili ve Edebiyatı 10 | 3.Ünite

ŞİİR

METİNDE GEÇEN BAZI KELİME VE KELİME GRUPLARI

kervan : Uzak yerlere yolcu ve ticaret eşyası taşı- sıla : (gurbetteki bir kişi için) Doğup büyüdü-
yan yük hayvanı katarı. ğü ve özlediği yer.
mesken : Oturulacak yer, oturulan ev.

METİN VE TÜRLE İLGİLİ AÇIKLAMALAR

Okuduğunuz metin, anonim halk edebiyatı ürünlerinden biri olan türkü nazım biçimine aittir.
Belirli bir ezgiyle söylenen türkülerin söyleyeni genellikle belli değildir. Söz konusu türkü, “ayrılık”
teması üzerine söylenmiştir. Sevdiği gurbet ellere, İstanbul’a, gitmiştir. Gideli yedi yıl olmuştur ancak
henüz dönmemiştir. Okuduğunuz metin, sevdiğinden ayrı düşen âşığın içinde bulunduğu ruh hâlini
vermesi yönüyle önemlidir. Bunun yanı sıra aşkın, gurbetin, ayrılığın, savaşlardaki kahramanlıkların
da türkülerde konu edildiği görülür. Kısacası halkta heyecan uyandıran her olaya türkü yakıldığı
söylenebilir.
Okuduğunuz metinde “Gayrı dayanacak özüm kalmadı/Ağamın geydiği ketenden gömlek” di-
zelerinden de anlaşılacağı üzere türkülerde halkın anlayacağı sade bir dil söz konusudur. Çünkü
türküler, halkın ortak malıdır. Halkın içinden çıkmış, halka mâl olmuş ürünlerdir. Dolayısıyla gerek
dil gerek içerik gerek zevk yönüyle türküler halk yaşayışını yansıtır.
Türküler, yapıları bakımından iki bölümden oluşur. İlk bölüm, bent adı verilen ve türkünün asıl
sözlerinin yer aldığı bölümdür. İkinci bölüm ise her bendin sonunda tekrar eden nakarat bölümü-
dür. Bu bölüm, bağlama ya da kavuştak adıyla da anılır. Bentlerdeki ve kavuştaklardaki dize sayısı
değişiklik gösterebilir. Okuduğunuz metin de üçer dizeli bentlerden ve ikişer dizeli kavuştaklardan
oluşmaktadır. Bu durumda metindeki “Gayrı dayanacak özüm kalmadı/Mektuba yazacak sözüm
kalmadı” dizeleri kavuştak bölümünü oluşturmaktadır. Türkülerde hece ölçüsünün her kalıbını gör-
mek mümkündür. Okuduğunuz metinde ise 11’li hece ölçüsü tercih edilmiştir.
Türküler; ezgilerine, konularına ve yapılarına göre çeşitli başlıklar altında toplanabilir. Ezgilerine
göre bozlak, hoyrat, kayabaşı, oyun havaları gibi isimlerle anılırken konularına göre aşk türküleri,
doğa türküleri, çocuk türküleri, kahramanlık türküleri, askerlik türküleri gibi isimlerle anılır. Tür-
küler yapılarına göre gruplandırılırken türkülerin bent ve kavuştaklarının kümelenişi göz önünde
bulundurulur ve bu yönüyle çok değişik şekillerde karşımıza çıkar.

METNİ ANLAMA VE ÇÖZÜMLEME

1. Metinde söyleyici ile hitap edilen kişi arasındaki ilişkiyi dizelerden örneklerle belirtiniz.
2. Okuduğunuz metinde söyleyici, duygularını daha etkili anlatmak için nelerden yararlanmıştır? Di-
zelerden örnekler vererek açıklayınız.
3. Metinde bu dizeleri söyleyen kişinin yerinde siz olsaydınız neler yapardınız? Düşüncelerinizi sözlü
olarak ifade ediniz.

4. Metnin temasını bulunuz. Ahenk unsurlarının temayı etkilediğini düşünüyor musunuz? Açıklayı-
nız.

5. Okuduğunuz metnin dil ve anlatım özellikleriyle ilgili neler söyleyebilirsiniz?
6. Metinden dönemin sosyal ve kültürel gerçekliğini yansıtan dizeler bulunuz.

105