Page 29 - Coğrafya 9 | 1.Ünite

1. ÜNİTE || DOĞAL SİSTEMLER

C) HARİTACILIĞIN TARİHSEL GELİŞİMİ

Konuya Başlarken
Haritacılık alanına, özellikle Orta Çağ’da ve Yeni Çağ’da, Türk ve Müslüman bilim insanları dam-
gasını vurmuştur. Haritacılık alanında çalışma yapan Türk ve Müslüman bilim insanlarının, bu ko-
nuda dönemlerinin imkânları ve teknolojisi ile haritacılık bilimine kazandırdıkları eserler bugün
bile hayretle karşılanmaktadır. Türk ve Müslüman bilim insanlarının söz konusu eserleri, Avrupa’da
başlayan coğrafi keşiflerin kapısını da aralamıştır.
1. Geçmiş dönemlerde yapmış oldukları haritaları ile günümüzde de kendinden söz ettiren
önemli Türk ve Müslüman haritacılar kimler olabilir?
2. Günümüzde her alanda yaygın olarak kullanılan coğrafi bilgi sistemleri yaşamınızda ne
tür kolaylıklar sağlamıştır?

Türk ve Müslüman Haritacılar

Orta Çağ’da, Avrupa’daki tutuculuğun bilim üzerindeki baskı ve engel-
lemelerine karşın İslam dünyası her alanda olduğu gibi haritacılık ala-
nında da en parlak dönemini yaşamıştır. Bu çağda, İslam dünyasında ha-
ritacılık alanında çalışma yapan bilim insanlarından bazıları şunlardır:
Hârizmi: Dünya’nın Görünümü adlı eserinde, Batlamyus’un Coğ-

rafya adlı eserindeki bilgileri güncellemiş ve geliştirmiştir. Bu eserin-
de 2.402 şehir ve coğrafi unsurun koordinatları yer almıştır. Ayrıca
bir de dünya haritası çizmiştir.
Belhli Ebu Zeyd: Haritacılık okulu kurmuştur. Ayrıca Suwar Al-A-

kalim (İklimlerin Görünümü) adlı eseri yazmıştır.
Biruni: Astronomi çalışmaları ve Dünya’nın şekli ile ilgili hesapla-
malar yapmıştır. Dünya’nın şekli ile ilgili hesaplamalarından dolayı
jeodezinin babası olarak kabul edilmiştir.
Kaşgarlı Mahmut: Bilinen en eski Türk haritasını çizmiştir. Bu harita,
Kaşgarlı Mahmut’un Divan-ı Lügati’t Türk adlı eserinde yer almaktadır.
İdrisi: Kartoğrafya biliminin gelişmesine katkı sağlayan en önemli
Müslüman bilim adamlarındandır. 1154 yılında Uzak Diyarlara Hoş Se-
yahatler Kitabı (Roger’in Kitabı) adlı eserine bir de dünya haritası koy-
muştur. Bu harita 300 yıl boyunca dünyanın en doğru haritası olarak
kabul edilmiştir. Ayrıca Dünya’nın şeklinin küre olarak kabul etmiş ve
çevresinin uzunluğunu 36.900 km olarak hesaplamıştır. İdrisi’nin yap-
mış olduğu çalışmalar, hem Müslüman dünyasındaki bilim insanlarına
hem de Batılı pek çok bilim insanına ilham kaynağı oluşmuştur.

Okuma Metnİ
ilk dünya haritasıdır. Kâşgarlı çizilmiştir. Diğer Türk şehirleri ve
KAŞGARLI MAHMUT Mahmut, dönemindeki Türk alanlar, bu şehre göre harita-
11. yüzyılda, Karahanlılar topluluklarının hangi bölgelerde ya yerleştirilmiştir. Türklerin
Dönemi’nde yaşamış ilk Türk dil yaşadığını göstermek amacıyla yerleşim bölgelerindeki şehirler,
bilimcisidir. Kaşgarlı Mahmut, çizdiği bu haritaya bazı ulusların dağlar, göller, nehirler ve deniz-
Türkçenin bilinen en eski sözlü- yaşadığı bölgeleri de ekleyerek ler ayrıntılı olarak gösterilmiştir.
ğü kabul edilen Divânü Lügati’t yeryüzündeki belirli bölgeleri Denizler yeşil, ırmaklar mavi,
Türk’ün yazarıdır. gösteren bir dünya haritası dağlar kırmızı, şehirler de sarı
Divânü Lügati’t Türk’ün pek çizmiştir. ile işaretlenmiştir.
çok önemli özelliğinden biri de On birinci yüzyıl Türk dünya- (Komisyon tarafından
eserin ilk sayfalarında yer alan sını resmeden bu harita, Türk düzenlenmiştir)
haritadır. Bugünkü bilgilerimize hükümdarlarının oturduğu
göre bu harita bir Türk’ün çizdiği Balasagun şehri merkez alınarak

75
ı ı| |ı ı