Page 16 - Felsefe 10 | 4.Ünite

4. ÜNİTE

4.4.1. AKIL YÜRÜTME BECERİLERİ
Kitabın üçüncü ünitesinde felsefenin temel konu ve problemleri işlenmiştir. Felsefenin temel
problemlerine geri dönülürse bunların varlık-oluş, bilgi-bilim ve değer problemleri altında toplan-
mış olduğu görülür.
Bir metni incelemeye başlarken hangi kavram ve problemlerin ele alınacağı tespit edilir. Metinde
geçen akıl yürütmelerin doğru örülüp örülmediğine bakılır. Metnin analizi için izlenen bu basa-
maklar, metnin felsefeyle ilişkisinin çözümlenmesiyle anlamlı hâle gelir.
Bir metin değerlendirilirken “Varlık nedir?”, “Evrende düzen var mıdır?” ve “Varlık değişken
midir?” gibi sorular varlık problemlerine; “Bilgi nedir?”, “Doğru bilgiye ulaşmak mümkün müdür?”
ve “Bilimin değeri nedir?” gibi sorular bilgi-bilim problemlerine; “İyi ve kötü nedir?”, “Evrensel
ahlak kuralları var mıdır?”, “En iyi yönetim biçimi nedir?” ve “ Güzel nedir?” gibi sorular değer
problemlerine işaret eder.

Bu sorularla
• Metnin varlık, bilgi ve değer gibi hangi problemlerle ilişkili olduğu (doğrudan veya dolaylı
olarak hangilerine değindiği) belirlenir.
• Metnin değindiği felsefi probleme ilişkin fikir, önerme (yargılarına), argüman ve bunların
kendi içindeki tutarlılıklarına bakılır (analiz).
• Metnin geneline ve konuyu kavrayışına ilişkin çıkarımlarda bulunulur (sentez).
• Konuyla ilgili mevcut düşünce ve eleştirilerle metnin (yazarın) bakış açısının ve verdiği yanıtla-
rın konuyu derinleştirip derinleştirmediği, yeni açılımlar getirip getirmediği irdelenir (yorum).
• Sorunu ele alış biçimi, verdiği yanıtlara ne derece onay verildiği veya farklı görüşte olundu-
ğu ifade edilir (değerlendirme).

Akıl Yürütme Biçimlerini Bulmaya Yönelik Bazı Öneriler
• Akıl yürütme, iki veya daha fazla önerme arasında kurulan ilişki ile sonuç önermesine var-
ma işidir.
• Sonuç önermesine götüren önermelere öncül ismi de verilir.
• Önerme, yargı bildiren ifadelerdir.
• Tümdengelim akıl yürütme biçimi, genel bir önermeden yola çıkarak tikel veya özel bir sonuç
önermesine ulaşılarak yapılır.
• Tümevarım akıl yürütme biçimi, özel veya tikel önermelerden yola çıkarak genel bir sonuç
önermesine ulaşılarak yapılır.
• Analoji, özel veya tikel önermeler arasında kurulan bağ ile sonuç önermesine ulaşılarak
yapılır.
• Fikir, genel olarak herhangi bir konu hakkında ileri sürülen düşüncedir.
• Bazı önermelerin içinde birden fazla yargı bulunur. Bu durum, onlarla kurulan metinlerde
açık olarak akıl yürütme biçimlerinin görünmemesine neden olur. Bu yargılara dikkat edile-
rek akıl yürütme aşamalarının tespit edilmesi gerekir.
• Akıl yürütmede bulunurken genel ve özel ifadelere dikkat edilerek aralarındaki akış yönü
belirlenir.
• Analoji yapılırken genelde “gibi, benzer, aralarında fark olsa da …” ifadeleri kullanılır.
• Sonuç önermesinde genelde “o hâlde, böylece, genel olarak, tüm, bütün, herkes, bazı, yani,
sonuç olarak, değildir, edilemez, buna dayanarak, o yüzden, çıkarılabilecek, dolayısıyla,
öyle ki …” ifadeleri kullanılır.

154