Page 4 - Fen Lisesi Biyoloji 12 | 2. Ünite

2. Canlılarda Enerji
Dönüşümleri
Ünite

Hücrelerde büyüme, üreme, hareket, biyosentez, aktif taşıma gibi yaşamsal faaliyetler için gereken yapım ve yıkım
tepkimelerine metabolizma denir. Basit moleküllerden kompleks yapılı moleküllerin sentezlenmesine anabolizma (ya-
pım), karmaşık moleküllerin basit moleküllere parçalanmasına katabolizma (yıkım) denir. Yapım tepkimeleri enerji
gerektiren endergonik, yıkım tepkimeleri ise genellikle enerji açığa çıkaran ekzergonik tepkimelerdir (Görsel 2.3).

Endergonik reaksiyonlar Ekzergonik reaksiyonlar

Isı ATP+H O
2

Hareket E E
N N
Aktif taşıma E E Hücresel solunum
R R
Sinirsel iletim J J
İ İ
Biyosentez
Hücre bölünmesi vb. ADP+P i

Görsel 2.3: ATP döngüsü

ATP molekülü, sürekli kullanılan ve yenilenebilen bir moleküldür. ADP’ye enerji ile birlikte inorganik fosfat
(P ) eklenmesi sonucu ATP üretilmesine fosforilasyon denir. Fosforilasyon sırasında su açığa çıkar (dehidrasyon).
i
ATP’nin H O ile hidroliz edilerek yapısındaki enerjinin açığa çıkarılmasına defosforilasyon denir. Canlıdaki fosfori-
2
lasyon ve defosforilasyon olayları endergonik reaksiyonlar ve ekzergonik reaksiyonlar arasında bir köprü oluşturur.

Defosforilasyon
ATP + H O ADP + P + Enerji
2 i

Fosforilasyon

ATP’deki fosfat grubu arasında yer alan bağlar hidrolizle kırılabilir. En uçtaki fosfat bağı kırıldığında bir molekül
inorganik fosfat (P ) ATP’den ayrılır. ATP, ADP hâline gelir. Bu tepkimede bir molekül ATP’nin ADP’ye hidrolizi ile
i
enerji açığa çıkar.

ATP + H O ADP + P + Enerji
i
2
ADP + H O AMP + P + Enerji
i
2
ATP molekülünün canlılarda evrensel enerji kaynağı molekülü olarak kabul edilmesinin nedenleri şunlardır:
• Tüm hücrelerde ATP molekülünün varlığı,
• Hücrelerde gerçekleşen birçok metabolik faaliyette ATP molekülünün kullanılması,
• ATP sentezlenmeyen hücrelerde canlılığın son bulması.
ATP molekülünün hücrede metabolik faaliyetlerde kullanılmak üzere yıkımına ve solunum olayları ile yapımına
ATP döngüsü denir. Canlı organizmalarda ATP molekülünün üretilmesi; substrat düzeyinde fosforilasyon, oksidatif
fosforilasyon ve fotofosforilasyon olmak üzere üç şekilde gerçekleştirilir.

66