Page 34 - Fen Lisesi Fizik 12 | 3. Ünite
P. 34

3.

         ÜNİTE                                            3.1. DALGALARDA KIRINIM, GİRİŞİM VE DOPPLER OLAYI
                                                          3.1. DALGALARDA KIRINIM, GİRİŞİM VE DOPPLER OLAYI



            3.1.7. DOPPLER OLAYI


            Yolda yürürken size yaklaşmakta olan bir ambu-
            lansın siren sesi daha ince işitilirken ambulans ya-
            nınızdan geçip sizden uzaklaştıkça siren sesi daha
            kalın işitilir. İşitilen sesin frekansındaki bu değişimi
            1842 yılında keşfeden Christian Doppler’in (Kris-
            çın Dopler) adından hareketle bu duruma Doppler
            olayı denir. Bu etki kaynak ve gözlemci arasında
            bir bağıl hareket olduğunda ortaya çıkar. Bir am-
            bulans durgun gözlemciye yaklaşırken ses dalgala-
            rının dalga boyu küçülürek  frekansı artar. Böylelik-
            le ses tizleşir. Ambulans gözlemciden uzaklaşırken
            dalgaların gözlemciye ulaşması gecikir ve dalga te-
            pelerinin araları açılarak ses dalgalarının frekansı
            azalır ve ses kalınlaşır (Görsel 3.1.20).        Görsel 3.1.20: Gözlemcilerin algıladığı frekans değişimi




            Doppler  etkisinden  yararlanılarak  otomobillerin
            hızları, kanın akış hızı ve yıldızların hareketleri öl-
            çülebilir. Örneğin polis radarı elektromanyetik dal-
            gaların  Doppler  etkisinden  yararlanarak  çalışır.  Bu
            cihazlar,  kendisine  doğru  gelmekte  olan  araca  iki
    160     farklı zamanda iki farklı sinyal göndermektedir. İlk
            gönderilen sinyalin geri dönüş hızı ile ikinci gönde-
            rilen sinyalin geri dönüş hızı arasındaki fark, detek-
            törlerden geçer ve yaklaşık %10 sapmayla ortalama
            hız bulunur (Görsel 3.1.21).


                                                            Görsel 3.1.21: Radarla hız tespiti




            Doppler etkisine astronomide de sıkça rastlanır. Bir
            yıldızın etrafında dönen bir yıldızdan bize ulaşan ışık-
            ta Doppler kayması görülür. Yıldız, Dünya’ya yaklaşır-
            ken yıldızdan Dünya’ya ulaşan ışığın frekansı artar ve
            ışık maviye kayar (Görsel 3.1.22). Çünkü mavi ışığın
            dalga  boyu  küçük,  frekansı  yüksektir.  Yıldız,  Dün-
            ya’dan  uzaklaşırken  Dünya’ya  ulaşan  ışığın  frekansı
            azalarak ışık kırmızıya kayar. Kırmızı ışığın dalga boyu
            yüksek, frekansı düşüktür. Yıldızların çevresinde bu-
            lunan birçok gezegen ışığın rengindeki kaymadan ya-
            rarlanılarak bulunmuştur.

                                                            Görsel  3.1.22:  Yıldızların  hareketi  ile  algılanan  frekans
                                                            değişimi
   29   30   31   32   33   34   35   36   37   38   39