Page 2 - FL Kimya 10

1.
YAYGIN GÜNLÜK HAYAT
BÖLÜM KİMYASALLARI

‣ Günlük hayatta sıklıkla kullanılan temizlik maddeleri nelerdir?
‣ Temizlik maddeleri kirleri nasıl çıkarır?
‣ Kişisel temizlikte kullanılan temizlik maddelerinin fayda ve zararları nelerdir?

4.1.1. Temizlik Maddelerinin Özellikleri
Sabun ve deterjanların keşfinden önce insanlar temizlik maddesi ola-
rak suyu kullanmışlardır. MÖ 6000’lere kadar uzanan sabun kullanımı
zamanla günlük yaşantımızın vazgeçilmez bir parçası hâline gelmiştir.
Sabun üretimi keşfedilinceye kadar kül ve kil geleneksel temizlik maddesi
olarak kullanıldı. MÖ bulunan ve Orta Çağ’da kullanımı artan sabun, tarih
içinde kimi zaman değerli bir alışveriş aracı kimi zaman da ilaç olarak
kullanılmıştır.
Bilim ve teknolojideki gelişmelerle birlikte çeşitli temizlik maddeleri
üretilip geliştirildi. Sabun, deterjan, çamaşır sodası ve çamaşır suyu te-
mizlik amacıyla kullanılan kimyasal maddelerdir.

a) Sabun, Deterjan ve Çamaşır Sodasının Kirleri Temizleme
Özellikleri
Temizlik maddesi olarak kullanılan kimyasal maddelerin fiziksel olarak
birbirinden farklı yapı ve özellikleri vardır. Bu yüzden temizlik maddeleri-
nin kirleri çıkarma özellikleri ve kullanım amaçları farklılık gösterir.
İnsan vücudu, kullanılan araç ve gereçler, yaşanılan mekânlar zaman-
la kirlenir. Kir; yağ ve benzeri maddelerin toprak, toz gibi maddelerle ka-
rışımından oluşur. Kir, apolar yapıda olduğu için polar bir madde olan
suda çözünmez. Kiri temizlemek için kirin yapısındaki suda çözünmeyen
maddeleri, suda çözünür hâle getirmek gerekir. Sabun, deterjan ve ça-
maşır sodası gibi bazı temizlik maddelerinin kirleri temizleme özellikleri
aşağıda verilmiştir.
Görsel 4.1: Sert sabun
Sabunlar
Yağ asitlerinin sodyum ya da potasyum tuzuna sabun denir. Hayvan-
sal veya bitkisel yağların sodyum hidroksit (NaOH) ile tepkimesinden sert
sabun (Görsel 4.1 ve 4.3), potasyum hidroksit (KOH) ile tepkimesinden
yumuşak sabun (arap sabunu) elde edilir (Görsel 4.2).

C H COONa sodyum stearat (sert sabun)
17 35
C H COOK potasyum stearat (yumuşak sabun)
17 35
Sabunlar genel olarak R – COONa veya R – COOK formülü ile göste-
rilir. Sabunların yapısında polar ve apolar uçlar bulunur.

O
II
C-O¯Na +
Görsel 4.2: Arap sabunu
Hidrofob uç (kuyruk) Hidrofil uç (baş)

Sabun molekülünün çizgi bağ yapısı

170