Page 51 - Fizik 10 | 3. Ünite

4. BÖLÜM: SES DALGASI

Günlük hayatta kaynakları b�rb�r�nden farklı olan sesler �ş�t�l�r. Bu ses-
ler�n kaynakları canlı varlıklar olab�ld�ğ� g�b� cansız da olab�l�r. Canlı
kaynaklar �nsan ve hayvanlar; cansız kaynaklar �se hoparlör, ambulans
ve davul g�b� kaynaklardır.
Kuvvet uygulandığında c�s�mler t�treş�m hareket� yapar. T�treş�m hare-
ket�, ortam (katı, sıvı, gaz) tanec�kler�n� t�treş�me zorlar ve tanec�kler�n
k�net�k enerj� kazanmalarını sağlar. K�net�k enerj� kazanan tanec�kler,
etrafında bulunan d�ğer tanec�klere çarparak onları t�treşt�r�r. Ortamdak�
tanec�kler�n t�treş�m enerj�s�n� b�rb�r�ne aktarması sonucunda ses dal-
gaları oluşur.

Farab�, 837 yılında Türk�stan’ın Farab şehr�nde doğmuştur
(Görsel 3.18). Farab� hava t�treş�mler�nden �baret olan ses olayının �lk
mantıklı �zahını yapmış ve mus�k� aletler�n�n yapımında gerekl� olan
ka�deler� bulmuştur.

Hava dolu borunun ucuna yerleşt�r�lm�ş sızdırmaz p�ston (Şek�l 3.45),
borunun eksen� boyunca sab�t b�r per�yotla �ler� ger� hareket ett�r�ld�- Görsel 3.18: Farab�
ğ�nde yakınındak� hava moleküller�n� �ler� �terek önce sıklaştırır. P�ston (Tems�l� resm�)
ger� çek�ld�ğ�nde hava moleküller� tekrar seyrekleş�r. Daha sonra hava
moleküller� önler�ndek� moleküller� sıklaştırıp gevşeterek hava ortamın-
da yüksek basınç ve düşük basınç bölgeler� oluşturur. Bu durum ses
dalgalarının boyuna dalgalar olarak �lerlemes�ne neden olur.

Ses dalgaları her yöne yayılan mekan�k dalgalardır. Bu nedenle boş-
lukta (uzayda) �lerleyemez. Ortam tanec�kler�n�n t�treş�m enerj�s�n�
b�rb�r�ne aktarmaları sonucunda �lerled�kler� �ç�n tanec�kler�n b�rb�r�-
ne yakın olması ses dalgalarının sürat�n� artırır. Ses, katılarda daha
süratl�, gazlarda �se daha yavaş �lerler. Ortam sıcaklığı arttıkça ortam
tanec�kler�n�n k�net�k enerj�ler� arttığından ses�n �lerleme sürat� artar.
Ses�n sürat� sadece ses�n �lerled�ğ� ortamın özell�kler�ne bağlıdır.
Tablo 3.1’de ses�n bazı ortamlardak� sürat değerler� ver�lm�şt�r.

Tablo 3.1: Farklı Ortamlarda Ses�n Sürat�
Ortam Sürat (m/s) Ortam Sürat (m/s)

o
o
Hava (0 C) 331 Dem�r (0 C) 5000
o
o
Hava (20 C) 343 Dem�r (20 C) 5130
o
o
Su (0 C) 1432 Elmas (20 C) 12 000
Şek�l 3.45: Ses dalgalarının hava
o
o
Su (25 C) 1493 Alüm�nyum (20 C) 5100 dolu uzun boruda �lerlemes�
o
o
Den�z suyu (25 C) 1533 Bakır (20 C) 3560
o
o
Cıva (25 C) 1450 Kurşun (20 C) 1322
3.4.1. Ses Dalgaları ile İlgili Temel Kavramlar
Yükseklik

Köpeğ�n çıkardığı ses, ked�n�n çıkardığı sesten; davulun çıkardığı ses,
zurnanın çıkardığı sesten daha kalındır. İnce ses� kalın sesten ayıran
özell�ğe ses�n yüksekl�ğ� den�r.

10. SINIF FİZİK 163