Page 21 - Fizik 9 | 6.Ünite

ETKİNLİK

ETKİNLİĞİN ADI: Yalıtkan Maddelerde Yük Dağılır Mı?
ETKİNLİĞİN AMACI: Yalıtkan maddelerde yük dağılımının incelenmesi

KULLANILAN MALZEMELER: Çocuk balonu, yün kumaş, kâğıt parçaları

• 4 kişilik gruplar oluşturunuz.
• Çocuk balonunu şişiriniz ve balonun bir tarafını resimdeki gibi yün
kumaşa sürtünüz.
• Önce yün kumaşa sürttüğünüz tarafı kâğıt parçacıklarına yaklaştı-
rınız ve kâğıt parçalarının hareketini gözlemleyiniz.
• Sonra balonun yün kumaşa sürtmediğiniz tarafını kâğıt parçaları-
na yaklaştırınız ve kâğıt parçalarının hareketini gözlemleyiniz.

ETKİNLİĞİN SONUÇLANDIRILMASI
1. Balonun yün kumaşa sürtülen tarafının kâğıt parçalarına yaklaştırılması durumunda kâğıt
parçalarının hareketini sebepleriyle açıklayınız.
2. Balonun yün kumaşa sürtülmeyen tarafının kâğıt parçalarına yaklaştırılması durumunda
kâğıt parçalarının hareketini sebepleriyle açıklayınız.
3. Bu etkinlikte balon yerine alüminyum kâğıt kullansaydınız kâğıt parçacıklarının hareket-
lerinde değişiklik olur muydu? Etkinlikte alüminyum kâğıt kullanılmamasının nedeni ne
olabilir?

Atomda çekirdeğe yakın yörüngelerdeki elektronlar atoma sıkı
bağlıyken dış yörüngelerdeki elektronlar daha zayıf bağlıdır. Metal
atomlarının son yörüngelerindeki elektronlar ise çekirdeğe serbest
denecek kadar zayıfça bağlıdır. Bu elektronlar dış etki ile bir atom-
dan diğer atoma hareket edebilir ve madde içinde serbestçe iler-
leyebilir. Bir tek elektronun hareketi, Coulomb kuvvetinin etkisiyle
diğer elektronların da hareket etmesine ve zincirleme bir ilerlemeye
neden olur. Bu şekilde enerjinin bir elektrondan diğerine aktarılması
ile elektrik akımı meydana gelir. Madde içerisinde serbestçe hareket
edebilen bu elektronlara serbest elektron adı verilmektedir.
İçerisinde çok sayıda serbest elektron barındıran maddelere ilet-
ken denir. İletkenlere bakır, altın, gümüş, alüminyum gibi metaller
örnek olarak verilebilir. İçerisinde çok az sayıda serbest elektron
bulunduran ya da hiç bulundurmayan maddelere ise yalıtkan adı
verilir. Yalıtkandaki atomların elektronları çekirdeğe sıkıca bağlıdır,
yükler yalıtkan üzerinde kolayca hareket edemez. Bu nedenle yalıt-
kan maddelerde yükler, yalıtkan üzerinde ilerleyemez ancak bölge-
sel elektriklenme gözlenir. Yalıtkanlara örnek olarak plastik, tahta,
cam ve kauçuk verilebilir.

ELEKTROSTATİK 283