Page 116 - Fizik 10 | Kavram Öğretimi Kitabı

Ortaöğretim Genel Müdürlüğü
67 FİZİK 10 Öğretim Programları ve Ders Kitapları Daire Başkanlığı
Kavram Öğretimi
3. ÜNİTE : DALGALAR > 3.3. Su Dalgası
Kavram : Stroboskop
Genel Beceriler : Eleştirel Düşünme Becerisi
Alan Becerileri : Çıkarım Yapma Becerisi

Çalışmanın Adı GERÇEKTEN DURUYOR MU? 15 dk.
Çalışmanın Amacı Stroboskopun çalışma prensibini örneklendirebilme.

Yönerge: Aşağıdaki metinden yararlanarak soruları cevaplayınız.

Televizyonda ya da sinemada izlediğiniz bir filmde hareket etmeye başla-
yan bir bisikletin hızlandıkça tekerleğinin olduğundan daha yavaş döndü-
ğüne, durduğuna ya da ters yönde dönüyor gibi göründüğüne tanık olmuş-
sunuzdur (Görsel 1). Aslında bu sadece araçların tekerleklerinde değil,
hızlı dönen bütün cisimlerde görülen bir yanılsamadır. Ancak bu olguya
çoğunlukla televizyonda ya da sinemada izlediğimiz hareketli görüntülerde
rastlarız.

Görsel 1: Bisiklet tekerleğinin
duruyormuş gibi görüntüsü

Video kameralar, görüntüyü sürekli olarak kaydetmez. Birbiri ardınca
kaydedilen fotoğraflar -video kameralar çoğunlukla saniyede 24 kare
kaydeder- görüntüyü hareketli algılamamızı sağlar. Tekerleğin dönme hı-
zının kameranın kayıt hızı ile eşleşmesi durumunda otomobil tekerleği,
duruyormuş gibi görünür (Görsel 2). Örneğin tekerlek, bir tam dönüşünü
saniyenin 24’te biri kadar sürede tamamlıyorsa kameranın her görüntü
kaydedişinde ilk konumuna geri dönmüş olacaktır. Bu durumda tekerleği
hareket etmiyormuş gibi algılarız.

Görsel 2: Otomobil tekerleğinin
duruyormuş gibi görüntüsü

Genellikle videolarda rastladığımız bu görsel yanılsamaya, nadir de olsa gerçek hayatta tanık olmak müm-
kün. Aydınlanmanın belirli aralıklarla ortaya çıkan ışık parlamalarıyla sağlandığı durumlarda, ışık parlama-
ları arasındaki zaman farkı -kameralardaki görüntü kaydetme hızına benzer şekilde tekerleğin hareketinin
farklı şekilde algılanmasına neden olur.

Dalga leğeninde oluşturulan su dalgaları hareketli olduklarından dalga boy-
larını ölçmek için dalgaların duruyormuş gibi görülmesi gerekir. Dalgaların
duruyormuş gibi algılanmasını sağlamak için kullanılan, üzerinde eşit ara-
lıklarla yarıklar bulunan ve kendi ekseni etrafında döndürülebilen dalga bo-
yunun ölçülmesinde kullanılan deney aletine stroboskop denir (Görsel 3).
Stroboskop, kendi ekseni etrafında döndürülerek üzerindeki yarıkların fre-
kansı ile dalgaların frekansı eşitlenmeye çalışılır. Frekanslar eşitlendiğinde
dalgalar duruyormuş gibi algılanır ve böylece dalga boyu ölçülür.
Stroboskoplar esas olarak hız numarasını belirlemek veya sadece hareket
hâlindeki bir işlemi optik olarak durdurmak ve böylece üretim süreci hakkın-
da sonuçlar çıkarmak için kullanılır.
Görsel 3: Stroboskop

114
Hazırlayan: Yunus Emre LAZALOĞLU