Page 121 - Fizik 10 | Kavram Öğretimi Kitabı

Ortaöğretim Genel Müdürlüğü
FİZİK 10
Öğretim Programları ve Ders Kitapları Daire Başkanlığı Kavram Öğretimi 70
3. ÜNİTE : DALGALAR > 3.4. Ses Dalgası
Kavram : Ses Yüksekliği, Ses Şiddeti
Genel Beceriler : Eleştirel Düşünme Becerisi
Alan Becerileri : Çıkarım Yapma Becerisi

Çalışmanın Adı DOĞADAKİ SESLER 15 dk.
Çalışmanın Amacı Ses yüksekliğini ve şiddetini genlik ve frekans ile ilişkilendirerek açıklayabilme.

Yönerge: Aşağıda ses dalgaları ile ilgili bazı bilgiler verilmiştir. Verilen bilgilerden yararlanarak soruları
cevaplayınız.

Doğadaki çeşitli varlıkların oluşturduğu ses, maddenin titreşmesi ile üretilen dalgalar şeklinde olup
sesi duyu organı olan kulağımızla algılarız. Doğadaki seslerden insan, hayvan, su sesleri gibi sesler
doğal ses kaynaklarıdır. Müzik aletlerinden, radyodan, kapı zilinden, evde kullanılan araçlardan ve
otomobillerin kornasından çıkan sesler ise yapay ses kaynakları olarak sınıflandırılabilir. Etrafımız-
daki bu seslerin hepsi birbirinden farklıdır ve bu farklılıklar, kaynağın frekansı ve ses dalgasının
enerjisi ile ilgilidir. Kulağımız, doğadaki bu seslerin sadece belli frekanslarda olanlarını duyar ve
bu frekans aralığı 20 Hz ile 20 000 Hz arasındadır. Bu frekans aralığı dışındaki daha yüksek ya da
daha düşük ses dalgaları insan kulağı tarafından duyulmaz. Doğada duyulan seslerden bazıları çok
ince bazıları ise çok kalın olur. Ses dalgasındaki bu incelik ve kalınlık, titreşen maddenin saniyede
yaptığı titreşimin frekansı ile orantılıdır. Bir esnek madde titreştiğinde çıkan ses genellikle frekansına
göre ince ya da kalın ses veya düşük ya da yüksek ses diye ifade edilir. Ortamda duyulan düşük ya
da yüksek frekanslı sesler kaynağa bağlı olduğundan ortam değişse de frekans aynıdır. Örneğin bir
bağlamanın en üst kalın teli ile en alt ince teline aynı kuvvetle bir titreşim oluşturulduğunda çıkan
seslerin yüksekliği yani titreşim frekansı farklıdır.

Ses dalgaları da diğer mekanik ve elektro-
manyetik dalgalar gibi enerji taşırlar. Enerjisi
yüksek olan seslerde ise kulak zarar görebilir.
Bir kaynağın oluşturduğu titreşimin hava mole-
küllerinde oluşturduğu basınç değişimleri ses
dalgasının yayılmasını sağlar. Ortamdaki hava
molekülleri sıkıştırıldığında basınç artar, hava
molekülleri genişlediğinde ise basınç azalır ve
dalga, bir dalga boyu kadar yol alır. Görsel 1’de
bir kaynağın oluşturduğu titreşimlerin basınç
değişimleri gösterilmiştir.

Görsel 1

Görsel 2’de bir ses kaynağından çıkan şiddet-
li bir sesin oluşturduğu dalganın enerjisinin,
kaynaktan uzaklaştıkça genlikle orantılı olarak
azaldığı görülmektedir.
Kaynağın oluşturduğu titreşimlerden meydana
gelen ses dalgası enerjiyi madde molekülleri ile
taşımaktadır. Ses uzak mesafelere yayıldıkça
bir molekülden diğerine aktarılan enerji miktarı
da azalır ve sesi duymak giderek zorlaşır. Daha
şiddetli ses dalgaları, daha çok enerji taşır ve Görsel 2
kolaylıkla daha uzak mesafelerden duyulabilir.

119
Hazırlayan: Dr. Belgin SÖNMEZ