Page 186 - Fizik 10 | Kavram Öğretimi Kitabı

Ortaöğretim Genel Müdürlüğü
109 FİZİK 10 Öğretim Programları ve Ders Kitapları Daire Başkanlığı
Kavram Öğretimi
4. ÜNİTE : OPTİK > 4.7. Mercekler
Kavram : İnce Kenarlı Mercek
Genel Beceriler : Eleştirel Düşünme Becerisi
Alan Becerileri : Çıkarım Yapma Becerisi

Çalışmanın Adı ÜZERİME GELEN IŞINLARI TOPLARIM 25 dk.
Çalışmanın Amacı İnce kenarlı mercek kavramını açıklayabilme.

Yönerge: Verilen metinden yararlanarak aşağıdaki soruları cevaplayınız.

Dünyanın dört bir yanındaki bilim insanları çok uzaklardaki gezegenle-
ri, yıldızları ve gök adaları gözlemleyerek evren hakkında yeni bilgiler
edinmeye çalışıyor. Bunu yaparken de teleskop kullanıyorlar. Teleskop
bir nesneyi olduğundan daha yakındaymış gibi görebilmemizi sağlayan
alettir. Optik teleskoplar içlerinde bulunan özel biçimli aynalar ve mer-
ceklerle bu ışığı toplayarak artırır. Sonuç olarak da baktığımız nesnenin
yansıyan görüntüsünün büyümesini sağlarlar. Bir teleskoba gelen ışık,
içinden geçtiği dışbükey bir mercek tarafından odak noktasında toplanır.
Odaktaki görüntü başka bir mercekle büyütüldükten sonra gözümüze
ulaşır (bk. Görsel).

Dışbükey mercekler saydam iki küresel yüzeyin ya da bir düzlem ile kü-
resel bir yüzeyin kesişmesi sonucunda oluşan uç kısımları orta kısmına
göre daha ince olan merceklerdir. Bu mercekler, daha düşük bir kırılma Görsel: Teleskop ile gözlem
indisine sahip bir madde ile çevrildiğinde ışık ışınlarını kırarak bir noktada toplar. Asal ekseni, merceğin
en kalın noktasında dikey olan hayalî bir düz çizgidir. Asal eksene paralel hareket ederek ince kenarlı
merceğe gelen tüm ışık ışınları kırılarak merceğin odak noktasından geçer (Şekil 1).

Bir merceğin odak uzaklığı merceğin
n > n şekline bağlıdır. Eğer merceğin yanları
cam hava
daha az kavisli ise ışık ışınları daha az
kırılır. Sonuç olarak daha az kavisli ke-
2F F F 2F nara sahip mercekler daha büyük odak
uzunluğuna sahiptir.
Asal eksen

Şekil 1: Mercek odak uzaklığı

Merceğe gelen ışığın mercekte kırılma biçimi kırılma kanunlarını belirler. Dışbükey merceklere gön-
derilen ışınlar ile bir merceğin önüne yerleştirilen cisimlerin görüntüsü daha kolay çizilebilir. Dışbükey
merceğin önüne yerleştirilen bir cismin görüntüsünün yeri ve özellikleri cismin merceğe olan uzaklığına
bağlı olarak değişmektedir (Şekil 2).

Cismin görüntüsü merceğin diğer tarafında oluşuyorsa görüntü gerçektir (Şekil 2). Görüntü cismin bu-
lunduğu tarafta oluşuyorsa görüntü sanaldır (Şekil 3). Cisim odak noktasındayken görüntü sonsuzdadır.

Görüntü
Cisim Cisim Cisim Cisim Görüntü
Görüntü Görüntü Görüntü

2F F T F 2F
2F F T F 2F
Cisim Cisim

Şekil 2: Gerçek görüntü Şekil 3: Sanal görüntü
184