Page 22 - Tarih 10 | Kavram Öğretimi Kitabı

Ortaöğretim Genel Müdürlüğü
Öğretim Programları ve Ders Kitapları Daire Başkanlığı TARİH 10 8
Kavram Öğretimi
1. ÜNİTE : YERLEŞME VE DEVLETLEŞME SÜRECİNDE SELÇUKLU TÜRKİYESİ > 1.2. Oğuz Göçleri ve Anadolu
Kavram : Gaza
Genel Beceriler : Eleştirel Düşünme Becerisi
Alan Becerileri : Tarihsel Kavrama Becerisi

Çalışmanın Adı GAZA VE GAZİ 15 dk.
Çalışmanın Amacı Türklerin Anadolu’yu yurt tutma sürecini açıklayabilme.

Yönerge: Aşağıda verilen bilgileri dikkate alarak soruları cevaplayınız.

GAZA
Gaza: Özellikle Osmanlılarda din için yapılan savaşı ifade eden ve bir fetih ideolojisi hâline
gelen terim.
Eski sözlüklerde dar anlamda “düşmanla savaşma” şeklinde tarif edilen kelime, Osmanlı Bey-
liği’nin ortaya çıktığı XIII. yüzyıl sonları ile XIV. yüzyıl başlarında Anadolu uç boylarında
yaşanan çatışmalarda, Türkmen beylikleri ve derviş toplulukları arasında çok defa hem bir
motivasyon hem de bir meşruiyet unsuru olarak kullanılmış; İslâmiyet’i yaymak, Müslüman-
ların yönetimindeki toprakları genişletmek gibi gayretler uğrunda akınlara katılmak ve “cenk
etmek” anlamını kazanmıştır.

(Kafadar, C. (2021). Gazâ. TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim: https:// islamansiklopedisi.org.tr/gaza)

GAZİ
Gazi kelimesi, sözlükte “hücum etmek, savaşmak, din uğrunda cihad etmek” mânasına gelen
gazâ kelimesinden türemiş olup savaşta başarı kazanan kumandanlara, hatta hükümdarlara
şeref unvanı olarak verilmiştir.
Hz. Peygamber’in şehitlik ve gaziliğin faziletleri hakkındaki sözleri gaziliğin değerini art-
tırmış ve “ölürsem şehid kalırsam gazi” düsturunun ortaya çıkmasına vesile olmuştur. İslâm
fetihlerinde bu prensibin birinci derecede rolü vardır.

XI. yüzyılda Anadolu’ya yapılan Türk hücumlarına öncü olarak katılan gaziler, Alparslan’ın
Bizanslılara karşı kazandığı Malazgirt zaferinden sonra Anadolu’nun fethinde etkili rol oyna-
yan beyler ve savaşanlar gazi unvanıyla birlikte anılırlar.
Bazı kaynaklarda unvan olarak geçen “alp” kelimesi gazinin Türkçe karşılığı olarak kabul
edilebilir. Türklerin İslâmiyet’e girmesinden sonra bazen “alp gazi” biçiminde söylenen bu
kelime, tasavvuf cereyanlarının tesiriyle “alp eren” şeklinde de kullanılmıştır.
Anadolu’nun Türkleşmesinde ve fethinin tamamlanmasında bu dinî-askerî alp eren kuruluşla-
rının çok büyük rolü olmuştur.
Zaman içinde gazi kelimesinin anlamı kısmen değişmiş, devletin parçalanması sürecinde Gazi
Osman Paşa ve Gazi Mustafa Kemal örneklerinde görüldüğü gibi daha çok vatanı savunan
kahraman ya da İstiklâl Savaşı gazileri örneğindeki gibi vatan savunmasına katılanlar anla-
mında kullanımı XX. yüzyıla kadar sürmüştür.

(Özcan, A. (2021). Gazi, TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim: https:// islamansiklopedisi.org.tr/gazi)

19