Page 25 - Tarih 10 | Kavram Öğretimi Kitabı

Ortaöğretim Genel Müdürlüğü
9 TARİH 10 Öğretim Programları ve Ders Kitapları Daire Başkanlığı
Kavram Öğretimi

İstanbul’un fethinden sonra merkeziyetçiliğin daha gelişkin bir biçimiyle tesisi meyanında teşrifat ve
teşkilat sahalarında gerçekleştirilen yenilikler arasında uç boylarındaki akıncı faaliyetleri de daha sıkı
kontrol altına alınmış, buna bağlı olarak geçmiş günlerin serbest gaza ruhunu temsil eden gelenekler
ve anlayışlar eski önemini kısmen yitirmiştir. Burada söz konusu olan gaza ilkesinin terkedilmesi
değil İstanbul’un fethiyle birlikte bir cihan devleti kimliğini inşa etme yoluna giren Osmanlı yöneti-
cilerinin, bu kimliği yoğuracakları siyasi mirasın değişik unsurlarını gözden geçirme sürecinde yeni
bir sıralamaya gitmeleridir. Bir cihan devletinin oluşmasıyla birlikte gaza kavramının gözden düştüğü
söylenemez ancak düzenli devlet ordusunun faaliyetlerini anlatan eserlerde erken kaynaklara göre
merkezî konumunu yitirmiştir. Yine de Osmanlıların çeşitli savaşlarını anlatan eserlere “gazavatna-
me” adı verilmesi, bazı sultanlara askerî başarıları bağlamında ve bilhassa kahramanlıklarıyla bilinen
kumandanlara “gazi” diye hitap edilmesi geleneği sürdürülmüştür. Sınır boylarının askerlerine de
gazi denilmeye devam edilmiştir.
(Cemal Kafadar, “Gazâ”, TDV İslam Ansiklopedisi, C.13,
Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2002, s.427-428’den düzenlenmiştir.)

1. “Gaza” ne demektir?

2. Anadolu’nun Türkleşmesinde “gaza ve cihat anlayışı”nın etkilerini değerlendiriniz?

3. Wittek ve Köprülü’nün “gaza” konusundaki yaklaşımlarını değerlendiriniz.

22
Hazırlayan: Yasemin ARDIÇ