Page 24 - Tarih 10 | Kavram Öğretimi Kitabı

Ortaöğretim Genel Müdürlüğü
Öğretim Programları ve Ders Kitapları Daire Başkanlığı TARİH 10 9
Kavram Öğretimi
1. ÜNİTE : YERLEŞME VE DEVLETLEŞME SÜRECİNDE SELÇUKLU TÜRKİYESİ> 1.3. Anadolu’nun İlk Fatihleri
Kavram : Gaza
Genel Beceriler : Bilgi Okuryazarlığı Becerisi
Alan Becerileri : Tarihsel Analiz ve Yorum Becerisi

Çalışmanın Adı GAZA 15 dk.
Çalışmanın Amacı Gaza kavramını Türk-İslam tarihi açısından değerlendirebilme.

1. Yönerge: Metin ve görselden hareketle aşağıdaki soruları cevaplayınız.

Gaza ve Cihat

Görsel 1

Dar anlamda ‘düşmanla savaşma’ şeklinde tarif edilen gaza, Osmanlı Beyliği’nin ortaya çıktığı XIII.
yüzyıl sonları ile XIV. yüzyıl başlarında Anadolu uç boylarında yaşanan çatışmalarda, Türkmen bey-
likleri ve derviş toplulukları arasında çok defa hem bir motivasyon hem de bir meşruiyet unsuru
olarak kullanılmıştır. İslamiyet’i yaymak Müslümanların yönetimindeki toprakları yahut nüfuz ala-
nını genişletmek gibi gayretler uğrunda akınlara katılmak ve ‘cenk etmek’ anlamındadır. Orta Çağ
Müslüman toplulukları arasında kullanımı çok daha eskilere giden bu kavramın Anadolu’da nasıl
yayıldığı ve Türk dilinde kahramanlık ifade eden ‘alplık’ ile örtüşmeye ne zaman başladığı tam olarak
bilinmemekle birlikte XIII. yüzyılın sonlarında Anadolu’nun batı ve kuzeybatısında kullanılmakta
olduğu kesin olarak tespit edilebilmektedir.

Gaza ruhunun Osmanlı Devleti’nin yükselişinde oynadığı rol konusu, Paul Wittek’in 1938’de ya-
yımladığı eserinden bu yana modern tarih yazıcılığında önemli bir yer tutmuştur. Wittek, eserinde
‘gaza tezi’ni öne sürmüş ve Osmanlıların askerî ve siyasi başarılarını cihatla özdeşleştirerek ‘kutsal
savaş’ diye çevirdiği gaza anlayışına bağlamıştır. Mehmed Fuad Köprülü ise gaza ile başka unsurları
dengeleyerek demografik faktörleri ve sosyolojik yapıları Wittek’ten çok daha ayrıntılı olarak ele alan
fikirler öne sürmüştür. Türkiye’nin dışındaki dünya tarihi literatüründe de bu tez, uzun süre bir kabul
görmüştür. Gaza kavramının Osmanlı Beyliği için Wittek’in iddia ettiği gibi neredeyse yegâne var
oluş sebebi ve savaşçılar için tek motivasyon unsuru olduğu söylenemese de beyliğin fütuhat yoluyla
büyümesindeki önemli faktörlerden birini teşkil ettiği kesindir. Bununla birlikte gazilerin, sadece ve
her an din uğrunda çarpışmayı düşünen gerçek dışı kişilikler olarak çizilmesi de yanlış olur; siyasi
hedeflerin Anadolu ve Rumeli gazi zümreleri arasında da rol oynadığını, gazaya katılanların aynı
zamanda esir ve ganimet hedeflediklerini de göz ardı etmemek gerekir.

21