Page 60 - Türk Dili ve Edebiyatı 11 | Kavram Öğretimi Kitabı

Ortaöğretim Genel Müdürlüğü
29 TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI 11 Öğretim Programları ve Ders Kitapları Daire Başkanlığı
Kavram Öğretimi
4. ÜNİTE : MAKALE >Bilgilendirici (Öğretici) Metinler > Gazete Çevresinde Gelişen Metinler
Kavram : Edebî Makale
Genel Beceriler : Bilgi Okuryazarlığı Becerisi, Eleştirel Düşünme Becerisi
Alan Becerileri : Okuma ve Yazma Becerisi

Çalışmanın Adı EDEBÎ MAKALEYİ KAVRAYALIM 20 dk.
Çalışmanın Amacı Edebî makalenin genel özelliklerini açıklayabilme.

Yönerge: Aşağıdaki bilgi haritasını inceleyip metni okuyunuz. Bunlardan hareketle soruları cevaplayınız.

BİLİMSEL yazılardır.

ÖĞRETİCİ metin türlerindendir.

ARAŞTIRMA VE İSPAT -a dayalıdır.

EDEBÎ

MAKALE GAZETE VE DERGİ -lerde yayımlanır.

NESNEL VE ÖZNEL ifadeler bulunabilir.

SANAT, EDEBİYAT, DİL alanlarında yazılır.

ANADOLU’DA OĞUZ TÜRKÇESİ TEMELİNDE İLK YAZI DİLİNİN KURULUŞU
(…)
Eski Anadolu Türkçesinin temel dayanağı Oğuzca ve Oğuzcanın konuşma dilidir. Oğuzların tarihî
varlıkları eldeki belgelere göre VI. yüzyıla kadar uzanmaktadır. Köktürklere ait Orhun ve Yenisey
Yazıtları’ndaki kayıtlardan ve bu konuda yapılan araştırmalardan, Oğuzların VII. yüzyılın ilk yarısın-
da Yenisey bölgesindeki Barlık Irmağı yörelerinde, VII. yüzyılın 2. yarısından sonra da Tula Irmağı
boylarında ve Ötüken yöresinde oturdukları bilinmektedir. Oğuzlar, Köktürklerin yerini alan Uygur-
lar döneminde de Orhun Irmağı bölgesindedirler. Bu Türk kavmi Karahanlılar döneminde de sahnede
olmuş ve varlıklarını Karahanlıların batısındaki sınır bölgelerinde sürdürmüşlerdir. Oğuzların IX-XI.
yüzyıllar arasındaki dönemde, Aral Gölü kuzeyindeki steplerde ve Seyhun (Sirderya) Irmağı’nın iki
yakasında oturdukları, hattâ bir birtakım şehirler de kurarak ve bir Yabgu devleti oluşturarak kısmen
yerleşik kısmen de göçebe yaşayışlarını sürdürdükleri tarihî ve coğrafi kaynakların verdikleri bilgiler-
den anlaşılmaktadır. Ancak, Oğuzlar ta VI. yüzyıldan başlayarak XIII. yüzyıla kadar Köktürk, Uygur,
Karahanlı ve Harezm devletlerinin sınırları içinde önemli bir etnik unsur olarak yer aldıkları hâlde,
ne yazık ki bu yüzyıllar zarfında bağımsız bir yazı diline sahip olamamışlardır. Gerçi, Köktürk ve
Uygur devletlerinin yazı dillerini temsil eden Eski Türkçe Döneminin Yenisey ve Orhun Yazıtları ile
n lehçesi metinlerinde belirtiler hâlinde Oğuz Türkçesi özelliklerine rastlanmaktadır. Kâşgarlı Mah-
mud da XI. yüzyılda Oğuzların elde ettikleri büyük siyasi güç dolayısıyla Divanü Lûgati’t-Türk adlı
ansiklopedik sözlüğünde Oğuzlara ve Oğuzcaya önemli bir yer ayırmıştır. Ne var ki, Kaşgarlı’nın ver-
diği bilgilere göre XI. yüzyıl Oğuzcası da daha bir geçiş dönemini yaşamaktadır. Oğuzların VI-XIII.
yüzyıllar arasında Orta ve Batı Asya’da etnik açıdan böyle güçlü bir varlık göstermelerine rağmen,

58