Page 66 - Mantık 11 | Kavram Öğretimi Kitabı

MANTIK 11

2. Düşünce deneyi gibi kurgu ya da yapay durumların dışında
Çalışma No.: 1
bir şeyin aynı anda iki farklı durumda olup olamayacağını
1. Olası cevap: "Mantıklı olarak düşündüğümüzde ders çalış- günlük yaşam deneyimlerinden ifade etmek beklenmektedir.
Somut durumlar açısından bakıldığında aynı şeyin aynı anda
man senin faydanadır." iki farklı durumda olamayacağı görülmektedir. Düşünce
2. Mantık akıl, düşünce veya sağlam fikir anlamında kullanıla- deneyinde bu durum, kutu açılana kadar kedinin farklı olası-
bilir. Mantıklı düşünmek düşüncelerin düzenli ve anlamlı bir lıklarda olabileceği vurgusu ile ifade edilmektedir. Kutunun
kurala göre gerçekleşmesi anlamında ve mantıklı kararlar al- açılması bizlerin de tanık olduğu somut yaşam durumudur.
mak alternatif fikirlerin iyice düşünüldüğü sağlıklı sonuçlara Kutu açıldığında kedinin görebileceğimiz tek durumu vardır.
varmak anlamlarında kullanılabilir.
3. Modasever’in moda hakkındaki düşünceleri doğru düşün-
meye karşılık düşer. Alışveriş hakkındaki diyaloglarına Çalışma No.: 4
bakıldığında Modasever, yeteri kadar kıyafeti olduğu düşün-
cesini kanıt (gerekçe) göstererek alışveriş yapmasının uygun 1. Tüm olasılıklardaki durumlar şu şekildedir:
olmadığını ifade eder. 1. Olasılıkta şu şekilde düşünmeniz beklenir: Eğer şapkalar
bu biçimde sıralanmışsa ne Deniz ne de Doğa karar verebilir.
4. Kahvekolik’in kahve hakkındaki düşünceleri hatalı düşünme- Çünkü Deniz’in şöyle düşüneceğini bilirsiniz: “Önümde
ye karşılık düşer. Kahvekolik’in kahvenin sıcaklığıyla ilgili iki kırmızı şapka var, benim şapkam kırmızı da olabilir,
söylediği belirsiz, birbiriyle uyuşmayan, anlaşılmayan ve mavi de... o hâlde ben karar veremem.” Doğa’ya gelince o
zıtlık içeren yanıtları hatalı düşünme özellikleri taşır. da önünde bir kırmızı şapka görmektedir. Kendi başındaki
5. geride kalan 2 kırmızı ve 2 mavi şapkadan herhangi birisi
İletişim: Mantık bilimine Pazarlama: Mantık bilimi- olabilir. Öyleyse o da karar veremez. Bunu aklınızın bir
konuşma veya tartışma nin imkânlarından alıcıyı köşesine yazarsınız. İki arkadaşı karar veremediklerine göre
sırasında fikirlerin ifade ürünün çalışma prensibine öğretmenimiz şapkaları 1. biçimde koymuş olabilir. Ama
edilmesi, anlaşılması ve güvenirliğine ve kullanış- öteki olasılıkları incelemeden karar veremezsiniz.
birbirini desteklemesi, lılığına ikna etmek için
güçlendirilmesi amacıyla faydalanılır. 2. Olasılıkta şöyle düşünmeniz beklenir: Deniz ve Doğa,
başvurulur. aynen 1. durumdaki gibi karar veremezler. Bu olasılığı da
aklınızın bir köşesine yazarsınız. Öğretmeniniz şapkaları 2.
Matematik: Matematik te- Hukuk: Özel olay veya du- biçimde de koymuş olabilir.
oremlerinin yeni durumlara rumlara ilişkin kurallar ve 3 ve 4. olasılıklar için de aynı akıl yürütmeyi yaparsınız.
uygulanmasında mantığın kanunlar üzerinden düzenli Yani ilk dört olasılıktan herhangi birisi olabilir. Dördünde de
akıl yürütme yöntemlerin- ve doğru sonuçlara varma- şapkanız kırmızıdır. Ama bütün olasılıkları incelemelisiniz.
den yararlanılır. da mantık, bir alet (logic)
olarak kullanılır. 5. olasılıkta şöyle düşünürsünüz: Bu olasılık olsaydı bir kır-
mızı şapka ile bir mavi şapka gören Deniz karar veremezdi.
Ama Doğa doğruyu bulabilirdi. Çünkü akıllı Doğa şu aklı
yürütecekti: “Eğer benim şapkam mavi olsaydı Deniz iki
mavi şapka göreceği için kendi şapkasının kırmızı olduğu-
Çalışma No.: 2
na karar verecekti. Deniz bunu yapmadığına göre benim
1. Benzerlik, iki ayrı şeyin çok miktarda ortak özelliğe sahip şapkam mavi olamaz, kırmızıdır.” kararına varacak ve bunu
olması durumudur. Ortak özelliklerin sayısı arttıkça iki ayrı öğretmene söyleyecekti. Doğa bunu yapmadığına göre şap-
şey arasındaki benzerlik de artar. Eşitlik, benzerliğin bir sınır kalar bu biçimde dizilmiş olamaz. Böylece siz şapkaların bu
durumu olarak iki ayrı şeydeki tüm özelliklerin ortak olması şekilde dizilmediği kararına varırsınız ve 5. olasılığı elemiş
durumudur. Oysa özdeşlik, iki ayrı şey arasındaki bir ilişki olursunuz.
değil, bir şeyin kendisi olmasıdır. Bu nedenle benzerler eşit 6. olasılıkta şöyle düşünmeniz beklenir: Bu olasılık olsaydı
olabilirler ama özdeş olamazlar. önünde iki mavi şapka gören Deniz hemen kararını verirdi.
Öyleyse şapkalar 6. biçimde sıralanmış olamaz.
2. Özdeşlik, bir şeyin bir başka şeyle ilişki kurulmaksızın 7. olasılıkta şöyle düşünmeniz beklenir: Bu olasılık 5.
kendisi olarak düşünülmüş olmasını ifade eder. Mantıkta öz- olasılığa benziyor. Bu olasılık olsaydı Deniz karar veremezdi,
deşlik, özdeşlik önermesi denen “A, A'dır.’’ ifadesiyle açıklık ama Doğa doğruyu bulabilirdi. Doğa bunu yapmadığına göre
kazanır. Bu önermede bir şeyin bir başka şeyle olan ilişkisi şapkalar bu biçimde dizilmiş olamaz. Böylece şapkaların bu
değil yalnızca kendisi olduğu ifade edilmektedir. Bu anlamda şekilde dizilmediği kararına varır ve 7. olasılığı da elemiş
özdeşlik için tek kriter bir şeyin başka şeylerle değil kendisi olursunuz.
ile ilişkisinin kurulmasıdır..
Yukarıda verilen açıklamalara göre 5 ve 7. olasılıklarda
3. Matematik kurallar bütünü olduğundan ve en temel ilke bir Doğa, 6. olasılıkta Deniz’in cevap vermesi beklenirdi. Ancak
şeyin kendisi ile özdeş ve eşit olması olduğundan 2=2 olma- bu olasılıklar olmadığından dolayı Deniz ve Doğa sessiz
saydı bildiğimiz anlamda matematik de olmayacaktı. kalmışlardır.
4. “Ben kimim?” sorusuna özdeşlik ilkesine göre verilebilecek 2. Doğa ve Deniz’in 1, 2, 3 ve 4. olasılıklardan birinde cevabı
ilk cevap “Ben, benimdir.”. Özdeşlik ilkesi tek başına yeni verebilecek yeterli sebepleri olmadığından, 5, 6 ve 7. ola-
bir bilgi oluşturmuyor olsa da bu cevaptan sonra “benin” sılıklarda ise bu olasılıkların gerçekleşmemesinden dolayı
ancak kendisi olabileceğini başka kişilere benzerlikler ku- onlar doğru tahmini yapamamışlardır.
rulabilse bile başka kişi olunamayacağı düşüncesi bu cevap
arayışında temel bir ilke olmaktadır. 3. Kırmızı şapka takıyor olduğunuz.
4. Olasılıklar düşünüldüğünde 5, 6 ve 7. olasılıklarda arkadaşla-
rınızın doğru cevabı verebileceklerini ancak cevap verememe-
Çalışma No.: 3 lerinin bu olasılıkların gerçekleşmediğini kanıtladığını biliyor-
sunuz. İlk 4 olasılıkta ise arkadaşlarınız sessiz kalmışlar ama
1. Kedinin ne durumda olduğu sorunu düşünce deneyinde belli ki cevap da tam bu 4 olasılıktan birinde. İlk 4 olasılıkta
azot atomunun ne durumda olduğunun cevabı ile ilişkilidir. da kırmızı şapka olmanız kesin olduğundan arkadaşlarınızı
Azot atomunun bozulma ve bozulmama durumunun üst görmeseniz bile cevap verebildiniz.
üste bindiği “süper pozisyonda” olma durumu kedi için de
geçerlidir. Yani kedinin ölü ya da diri durumu aynı değerde
olasılık içerir.

63