Page 12 - Seçmeli Psikoloji | 1.Ünite

1. ÜNİTE

1.5. PSİKOLOJİ ARAŞTIRMALARINDA UYULMASI GEREKEN ETİK KURALLAR

KONUYA HAZIRLIK

Kozmetik ürünlerin üretim aşamasında hayvanlar üzerinde denenmesi doğru mudur? Tartışınız.

Bilimsel bir araştırma yapabilmenin ilk koşulu bilimsel bir tutuma ve etik ilkelere sahip olmaktır. Bu etik ilkeler,
evrensel olarak kabul gören ahlak ilkeleridir. Bugün psikoloji alanında yapılan araştırmalarda uyulması gereken
etik ilkeler birçok ülkede belirlenmiştir. Etik ilkelere ne derece saygı gösterildiği ve uyulduğu, bu ülkelerde yaptı-
rım gücü olan kurum ve kuruluşlar tarafından takip edilmektedir.
Türkiye’de hayvanlar üzerinde yapılan araştırmalarda uyulması gereken etik ilkeler, HADYEK (Hayvan Deneyleri
Yerel Etik Kurulu) tarafından ayrıntılı olarak belirlenmiştir.
Hayvanlar Üzerinde Yapılan Araştırmalarda Uyulması Gereken Etik İlkeler
• Bilimsel araştırmalarda kullanılması zorunlu olan deney hayvanlarına kötü muamele edilmesini engellemek

• Yapılacak deneyin önemsiz ve gereksiz olduğu kanaatine varıldığında, canlının acı hissedebileceği bir
deneyin yapılmasına izin vermemek.
• Ağır acı, stres ya da buna denk eziyet veren deneylerde bir hayvanın bir defadan fazla kullanılmamasını
sağlamak. Zorunlu olarak kullanılması gerekiyorsa bunu sağlam bilimsel gerekçelere dayandırmak.
• Bilimsel açıdan güvenilir verinin, hayvanlara mümkün olduğu kadar az acı çektirerek ve onları en az strese
sokarak elde edilmesini sağlamak.
• Araştırmalar süresince kullanılan deney hayvanlarına türüne uygun ortam hazırlamak ve hayvanlara en iyi
fizyolojik ve çevresel şartları temin etmek.
• Canlı hayvanlarda yapılacak deney amaçlı çalışmaların sorumlu veteriner hekim gözetiminde yapılmasını
sağlamak.
• Araştırılan bilginin elde edilmesinde geçerliliği ispatlanmış alternatif yöntemler varsa hayvan deneylerini
etik olarak uygun görmemek. Ayrıntılı olarak daha önceden yapılmış deneylerin tekrar edilmesine engel
olmak.

• Deney için en uygun hayvan türünün ve yöntemin seçilmesini, bilimsel olarak anlamlı sonuç verebilecek en
az sayıda hayvan kullanılmasını sağlamak.
• Deney hayvanlarına gereksiz acı ve ağrı verecek deneylerde uygun ağrı kesici ve anestezi kullanılmasını
sağlamak.
• Şiddetli ve sürekli ağrı çeken veya normal hayatını sürdüremeyecek duruma gelen deney hayvanları ile
sağlık açısından çevresi için risk oluşturabilecek deney hayvanlarının insancıl bir metotla yaşamlarına son
verilmesini sağlamak.
İnsanlar Üzerinde Yapılan Araştırmalarda Uyulması Gereken Etik İlkeler
• Araştırmada ses ya da görüntü kaydı yapılacaksa önce araştırmaya katılan kişilerden izin alınmalıdır.
• Yeteri kadar veri toplamadan genel yargılarda bulunmaktan kaçınılmalıdır.
• Araştırmalarda elde edilen istatistiksel veriler değiştirilmemelidir.
• Katılımcılara araştırmanın özellikleri, yapılış şekli ve sonuçları ile ilgili her aşamada bilgi verilmelidir.
• Araştırma sürecinin katılımcılara fiziksel ya da ruhsal zarar verebileceği durumlarda bu zararı en
aza indirmek için çaba sarf edilmelidir. Araştırmalar katılımcıların en az riske girecekleri biçimde
düzenlenmelidir.
• Gönüllü katılımcılar istedikleri zaman araştırmadan çekilebilmelidir.
• Deneye katılanların “özel hayatın gizliliği” hakkı korunmalıdır.
İnsanlar üzerinde yapılan araştırmalarda iş sağlığı ve güvenliği önemlidir. İş sağlığı ve güvenliği iş yerindeki
koşulların ve yapılan işin, çalışanların fiziksel ve ruhsal durumlarında yarattığı olumsuz etkilerinin en aza indi-
rilmesi veya ortadan kaldırılması konularını kapsar. Bugün iş sağlığı ve güvenliği konusu kanun ile yasal temele
dayandırılmıştır.

24 PSİKOLOJİ BİLİMİNİ TANIYALIM