Page 4 - T.C. İnkilap Tarihi ve Atatürkçülük | 6.Ünite

II. DÜNYA SAVAŞI SONRASINDA TÜRKİYE VE DÜNYA

6. 1. II. DÜNYA SAVAŞI SONRASI TÜRKİYE

Görsel 6.1: İsmet İnönü ve Adnan Menderes

Araştır Öğren Paylaş
1. Bir ülkede tek partili hayattan çok partili hayata geçildiğinde in-
sanların günlük hayatında neler değişmiş olabilir?
2. Cumhuriyet ve demokrasi birbirinin tamamlayıcısı mıdır?

6. 1. 1. Siyasi Hayat

Cumhuriyet’in ilk yıllarında çok partili siyasi hayata geçiş denemeleri yapıl-
dı. Fakat bu denemeler başarılı olamadı. 1924’te kurulan Terakkiperver Cum-
huriyet Fırkası, kısa bir süre sonra İstiklal Mahkemesi tarafından kapatıldı.
Atatürk’ün önerisiyle Fethi Bey’in 1930’da kurduğu Serbest Cumhuriyet
Fırkası, yaşanan olumsuz gelişmeler nedeniyle kısa bir süre sonra kendisi-
ni feshetmek zorunda kaldı. Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın kapanmasından
sonra çok partili siyasi hayata geçiş denemelerine ara verildi. 1946’ya kadar
meclisteki tek parti olan Cumhuriyet Halk Partisi (CHP), 1950’ye kadar ikti-
darını sürdürdü.

II. Dünya Savaşı’nı demokrasiyle yönetilen ABD, İngiltere ve Fransa’nın
başını çektiği ülkeler kazandı. Türkiye’nin de bu blok içerisinde yer almak
istemesi ve demokrasiye verdiği önem, çok partili sisteme geçişi hızlandırdı.
Birleşmiş Milletler Teşkilatının kuruluşu için 1945’te San Francisco’da (San
Fransisko) toplanan konferansa katılan Türk heyeti, tek partili yönetime son
verilmesi ve CHP dışında da siyasi partilerin kurulması gerektiğinin açıkla-
masını yaptı (Görsel 6.1).

Yaşanan gelişmelerle beraber çok partili siyasal düzene geçilmesini Cum-
hurbaşkanı İsmet İnönü: “Tek partili sisteme son verme zamanı gelmiştir.”
diyerek bu düşüncesini ortaya koydu. İsmet İnönü, 19 Mayıs 1945’te Spor
ve Gençlik Bayramı’ndaki konuşmasında: “Harp zamanlarının ihtiyatlı ted-
birlere lüzum gösteren darlıkları kalktıkça, memleketin siyaset ve fikir haya-
tında demokrasi prensipleri daha geniş ölçüde hüküm sürecektir. En büyük
demokrasi kurumumuz olan TBMM, ilk günden itibaren idareyi ele almış ve
memleketi demokrasi yolunda sürekli olarak ilerletmiştir.” sözleriyle demok-
rasi ilkelerinin daha geniş bir şekilde uygulanacağını belirtti. İnönü yaptığı
konuşmalarında demokratik sistemdeki en önemli eksikliğin muhalefet parti-
sinin olmamasından kaynaklandığını sıkça dile getirdi.
Çok partili siyasi sisteme geçişi sağlayan süreç Dörtlü Takrir (önerge) ile

Millî Kalkınma Partisi kuruldu. Demokrat Parti kuruldu.

1945 1946
176