Page 244 - SANAT ESERLERİ ANALİZİ 12

Selçuklu Dönemi Türk Sanatı Üslup Özellikleri

Mimari
• Büyük Selçuklular egemen oldukları topraklarda dinsel ve
sivil alanda birçok mimari yapıt ortaya koymuşlardır (Görsel
4.37, 4.38, 4.39, 4.40, 4.41). Ancak bu yapıtların bir kısmı
zaman içinde, bir kısmı da Moğol istilası sonucu yok olduğun-
dan günümüze fazla örnek ulaşamamıştır.
• Büyük Selçukluların İran’da yaptıkları camiler Mescid-i Cuma
olarak adlandırılır. Isfahan Mescid-i Cuma Camisi (1080- Görsel 4.38
1088) ve Zevvare Mescid-i Cuma Camisi (1135) bu dönemin "Sultan Sencer Türbesi", Merv
önemli yapılarıdır.
• Medreseler Büyük Selçuklular zamanında devlet memuru ve
devlete destek olacak aydınları yetiştirmek amacıyla kurul-
muştur. İlk Büyük Selçuklu medresesi Tuğrul Bey’in isteği ile
Nişabur’da yapılmıştır. Bunu Bağdat, Rey, Herat, Tus, Har-
gird, Isfahan ve Basra şehirlerindeki medreseler izlemiştir.
• Büyük Selçuklular camilerinde dört eyvanlı, avlulu medrese Görsel 4.39
planını “eyvanlı tip” denilen yeni bir cami şemasını geliştir- Ribat-ı Şerif Kervansarayı,
mişlerdir. Bu yapılar büyük bir avlu etrafında, revakların orta- Nişabur-Merv yolu
sında yer alan karşılıklı dört anıtsal eyvan ve ara mekânlar-
dan oluşur.
• Mezar mimarisinde türbe ve kümbet en güzel ve en önemli
örnekler arasındadır. Karahanlı ve Gazneli mezar anıtların-
dan etkilenen bu yapılar, farklı görüş ve tasarıma sahiptir.
Az da olsa taştan yapılmış örneklerin görüldüğü bu mezar
anıtlarının büyük çoğunluğu tuğladan yapılmış olup tuğlanın
süsleme unsuru olarak kullanıldığı özgün yapılardır.
• Kervansaray mimarisi anıtsal yapılara örnektir. Ribat adı da
verilen kervansaraylar Türk tarihi ve sanatında önemli yeri
olan yapılardır. Bu dönem kervansarayları daha sonra Ana- Görsel 4.40
dolu Selçuklular Dönemi'nde yapılan kervansaray ve sultan "Demavent Kümbeti", 11.yy.,
hanlarını büyük ölçüde etkilemiştir. Demavent
• Büyük Selçukluları Dönemi’nde yollar boyunca yapılan ribat-
ların asıl görevi hem kervanların gereksinimlerini ve güven-
liklerini sağlamak hem de askerî ve ticari kafilelerin barınma- Görsel 4.41
larını sağlamak gibi ihtiyaçlarını karşılamaktır. “Cepheler”, Demavent Kümbeti,
11.yy., Demavent

SANAT ESERLERİ ANALİZİ 241