Page 240 - SANAT ESERLERİ ANALİZİ 12

hemen arkasında uzanan geçitle kuzey bölümüne ulaşılmaktadır.
Kuzey bölümüne bir kapı ile geçilmektedir ve kuzey bölümü de
temel olarak üç ana kısımdan oluşmaktadır. Ortada bulunan kare
planlı bir avlu, 47.50 x 47.50 m ölçüsündedir. Bu avlunun batısın-
da ve doğusunda dikdörtgen planlı birer avlu daha yer almaktadır.
Kuzey bölümünde, etrafı mekânlarla çevrilmiş olan merkezdeki
avlunun ortasında, 22.50 x 22.50 m ölçüsündeki kare alanda,
sekizgen bir alan yaratan çiftli sütunlar yerleştirilmiştir. Bu alanın
ortasında da sekizgen planlı bir set yer almaktadır. Bu bölümün,
18 m çapında kubbe ile örtülü olabileceği düşünülmektedir. Bu
kubbeli kısmın, 12. yy.da yapıldığı tahmin edilmektedir. Son kazı
ve araştırmalarda Ribat-ı Melik Kervansarayı’nın asıl mekânını
örten 18 metre çapındaki büyük kubbesinin plan sistemi çizilerek
çıkarılmıştır. Bu kısım taht-kabul salonu olarak kullanılmış ola-
bilir. Ribat-ı Melik Kervansarayı’nın su ihtiyacını karşılamak için
kubbeli bir su sarnıcı vardır.

Yorumlama
Ribat-ı Melik Kervansarayı, 1841’de yapılmış bir gravürden anla-
şıldığı kadarıyla, cephe düzenlemesiyle dikkat çeken bir yapıdır.
Yapının abidevî portali, yapıya anıtsallık katan silindirik köşe ku-
leleri ve geometrik süslemeli nişleriyle dikkati çeken bir mimari Görsel 4.35 (a)
örnektir. Yapıda duvarlar kerpiç ile inşa edilip dışı tuğla örgü ile
kaplanmıştır. Tuğla örgü cepheyi hareketlendirmiştir [Görsel 4.35
(a)]. Yapının portali sadece Türk mimarisinde değil İslam mima-
risinde de dikkate değer en eski portallerdendir. Portali en dışta
silindirik formlu zincir motifleri çevreler. Zincir motifli iki bordür ile
süslemesinin arasında da geniş bordür bulunmaktadır. Bu bordür
sekiz köşeli yıldızlarla bezenmiştir. Yıldızların ortası birer rozet
şeklindedir. Yıldız motifinin aralarında bulunan bitkisel süsleme-
ler çok ince bir işçilik göstermektedir. Portalin giriş yüzeyi, iç içe
geçmiş sivri kemerli silmelerle hareketlendirilmeye çalışılmıştır
[Görsel 4.35 (b)]. Dışta sivri kemerli bir yazı kuşağı yer alır. Yazı
kuşağı portal süslemesinin önemli bir unsurudur. Tuğla dizilimi,
taş işçiliği ve kapı kemeri boyunca kullanılan yazılar yapay doku
etkisini güçlendirmiştir.
Görsel 4.35 (b)
Dikey ve yatay çizgiler tuğla dizilimi ve geometrik motif uygula-
malarında görülür [Görsel 4.35 (c)]. Motiflerin yan yana dizilimi
dikey düzlemde tekrarı oluşturmaktadır.
Bu portal kompozisyonu, Karahanlılardan başlayarak Büyük Sel-
çuklular, Anadolu Selçukluları, Osmanlı ve Timur devri mimari-
sinde esas olmuştur.

Yargı
Kapı anlamına gelen portal Karahanlı Dönemi’nin önemli yapı-
larındandır. Bu yapı hem plan hem de taş işçiliği açısından dö-
nemin koşulları düşünüldüğünce ayrıntı ve ince işçilik oldukça
dikkat çekici olduğundan bu eser değerlidir.

Görsel 4.35 (c)

SANAT ESERLERİ ANALİZİ 237