Page 54 - HALK DANSLARI VE MÜZİKLERİ

Görsel 3.2: Efes Antik Tiyatrosu’ndan görünüm
Anadolu coğrafyasında Batı Anadolu hem tarihî hem de siyasi açı
dan önemli bir bölgedir. Batı Anadolu’nun merkezi sayılan İzmir, birçok
medeniyetin merkezi olmuş ve bu özelliği sebebiyle de kültürel olarak
zenginleşmiştir (Görsel 3.2). Bölge folklorunun zenginliği gerek müzik
gerekse halk oyunlarına yansımıştır. Özellikle 19. yüzyıldan itibaren top
lumu derinden etkileyen zeybekler Ege yöresinin müzik, halk oyunu ve
kıyafet geleneğini şekillendirmiştir. Cumhuriyet'in kurulmasıyla birlikte
zeybeklik kurumu ortadan kalksa da onun yüzlerce yıllık kültürel birikimi
İzmir yöresi halk oyunlarının temelini oluşturmuştur.
İzmir yöresi zeybek oyunları ağır zeybekler sınıfına girer. Bunlara ör
nek olarak harmandalı, iki parmak zeybeği, ötme bülbül, kırmızı buğday,
karyolamın demiri, koca arap gibi oyunlar gösterilebilir. Zeybek oyunları
genellikle tek kişilik oyunlardır (Görsel 3.3). Davul-zurna, klarnet, kabak
kemane ve bağlama eşliğinde oynanır (Davul, zurna ve klarnet ile ilgili
bilgi için 30 ve 31. sayfalara bakınız.). Bunun dışında cura, dilsiz kaval, Görsel 3.3: Zeybek oyuncusu
keman, cümbüş, darbuka ve def gibi çalgılar da kullanılır. Özellikle 20. yüzyılın başından itibaren Bergama ve
Ödemiş dolaylarındaki oyunlarda trompet ve saksafon benzeri nefesli çalgılar da kullanılmaya başlanmıştır.
Oyunlara genellikle çift zurna eşlik eder. Bir zurna ez
giyi çalarken diğeri karar sesinde dem tutar (Görsel 3.4).
Erkek oyunlarının başında ezginin makamında serbest
olarak çalınan giriş bölümü bulunur. Taksim (açış) olarak
adlandırılan bu bölümde oyuncular alanda ağır ağır
dolanır, ezgiye girildiği zaman nara atarak oyuna başlar.
Kadın zeybeklerinde taksim bölümü bulunmaz ve erkek
zeybeklerine göre daha hızlıdır. Bölgede zeybek ezgile
rinin dışında oyunlara eşlik eden güvende, bengi, mengi,
semah, ağıt ve gurbet havaları gibi ezgilere de rastlanır.
Zeybek oyunları genellikle bireysel olarak oynanırken
güvende ve bengi oyunları toplu olarak oynanır. İzmir Görsel 3.4: Zeybek oyununda zurna
yöresinde zeybek oyunlarının usulleri 9/2 ve 9/4’lüktür.
Usullerde üçlünün başta, ortada ve sonda olan şekilleri kullanılır. İzmir bölgesi oyunlarının sistemleşmesi
ve kurumsallaşmasında, bölgede bulunan Ege Üniversitesi Devlet Türk Musikisi Konservatuvarı bünyesinde
bulunan Türk Halk Oyunları Bölümünün önemli bir etkisi olmuştur.

Araştıralım - Tartışalım
Zeybeklik kurumunu araştırınız. İzmir halk oyun ve müziklerinin şekillenmesinde
zeybek kültürünün ne gibi etkileri olmuştur? Tartışınız.