Page 98 - HALK DANSLARI VE MÜZİKLERİI |

3.2.3. Kaşık Oyunlarına Eşlik Eden Çalgılar

Ut
Ut sazı çok eski zamanlardan beri Doğu kültüründe kullanılan
bir çalgıdır (Görsel 3.20). Büyük Türk bilgini Farabi ut hakkında hem
bilgiler vermiş hem de o döneme kadar dört telli olan uda beşinci
teli de ekleyerek bu çalgıyı geliştirmiştir. Daha sonra uda altıncı tel
de eklenmiştir. Ut sazı, icrada bas frekansları doldurduğu için Türk
müziğinde daima önemli bir yere sahip olmuştur. Safiyüddin Abdül-
mümin Urmevi, XIII. yüzyılda ses sistemini ut üzerinde göstermiş ve
eserlerinde bu enstrümanın önemlini vurgulamıştır.

Udun tekne kısmı çeşitli ağaçlardan dilimler şekilinde birleşti-
rilerek yapılır. Teknesi armudi bir görünüme sahiptir. Göğüs kısmı
genellikle ladin ağacından olup az da olsa farklı ağaçlar kullanılır.
Teller arası tam 4’lü olarak akortlanır. Udun diğer kısımları sap, baş
eşik, alt eşik, burguluk ve burgulardan oluşur. Eskiden kiriş ve ipek
tel kullanılırken günümüzde naylon ya da ipek üzerine bakır veya
gümüş sarılarak üretilen teller kullanılmaktadır. Mızraplar önceleri
kartal kanadından yapılırken günümüzde plastikten yapılmaktadır. Görsel 3.20
Udun ses sahası yaklaşık 3,5 oktavdır ve çeşitli yörelerde halk oyun- Ut
larına eşlik etmek için kullanılır.

Cümbüş

Cümbüş Türk müziğine özgü telli bir çalgıdır (Görsel 3.21). İs-
tanbul'da Zeynel Abidin Cümbüş tarafından XX. yüzyılın başlarında
geliştirilmiştir. Yuvarlak olan gövdenin ön kısmı kalın bir deri veya
film ile kaplanır. Klavyesi perdesizdir ve mızrapla çalınır. Mandolin
ve gitar gibi metal burgulara sahiptir. Gövdesi metalden yapılmıştır.
Teller arası ut sazında olduğu gibi tam 4’lü olarak akortlanır. Günü-
müzde standart cümbüş, saz cümbüş, cura saz cümbüş, gitar cüm-
büş, mando cümbüş, yay ile çalınan yaylı tambur cümbüş, kısa saplı
cümbüş gibi modelleri üretilmektedir.

Kanun
Çok eski zamanlardan beri kanun sazının yapısıyla büyük ben-
zerlikler taşıyan enstrümanların varlığı bilinmektedir. İcadıyla ilgili
çeşitli rivayetler olsa da net bir bilgi bulunmamaktadır. Genel an- Görsel 3.21
lamda dörtgen bir çerçevenin içine tellerin gerilmesiyle oluşturulan Cümbüş
bir enstrümandır. Kanunun dörtgen yapıya sahip olmasından dolayı
bir Sümer çalgısı olan “lir”e dayandırılır. Her toplumda farklı şekil-
lerde ve farklı çalım teknikleriyle karşımıza çıkar. Türk müziğinde
kullanılan şeklinde XIX. yüzyıla kadar mandal olarak isimlendirilen
metal aksam bulunmamaktaydı. Bu nedenle Türk müziği icrasına
uygun olmadığı için az tercih edilmekteydi. XIX. yüzyıl icracıların-
dan olan Kanuni Hacı Arif Bey, kanun sazına günümüzde mandal
olarak isimlendirdiğimiz bazı metal parçalar ekleyerek kanunun

97