Page 155 - THM TEORİ VE UYGULAMASI (ORTAK-TSM ) 11

MÜZİKSEL YAZMA (DİKTE)

OKUMA PARÇASI

TÜRK HALK MÜZİĞİ
DERLEME ÇALIŞMALARI

Türk halk müziği derleme çalışmalarının gerekliliği Türkiye’de ilk kez 1900’lü yıllarda Ziya Gökalp,
Fuat Köprülü ve Rıza Tevf k gibi önemli ilim adamlarının folklor bilimine atıfta bulunan yazıları ile Os-
manlı döneminde gündeme gelmiştir. Daha sonra Cumhuriyetin ilanı ile birlikte her alanda olduğu gibi
müzik alanında da Türk kimliğine dayalı millî bir müzik oluşturma f kri kabul görmüştür. Bu kapsamda
Ziya Gökalp’in millî müzik formülü devreye girmiştir. Bu formüle göre Osmanlı’dan miras kalan ve
alaturka musiki olarak anılan müziğin Türk’e ait olmadığı, asıl Türk müziğinin Anadolu’nun köylerinde
mevcut bulunan halk melodilerin olduğudur. Bu melodilerin toplanarak Batı’nın müzik teknikleriyle iş-
lenip çok sesli hâle getirilmelidir. Böylece çok sesli millî Türk müziğine ulaşılabileceği düşünülmüştür.
Buradan hareketle Cumhuriyet döneminde ilk resmi halk müziği derleme faaliyeti Asaf kardeşler tara-
fından 1925 yılında yapılmış, daha sonra Darülelhan tarafından devam ettirilen çalışmalar düzenli bir
şekilde 1931 yılına kadar sürdürülmüştür. Darülelhan 1926 yılından itibaren derlenen türkülerin nota-
larını 14 defter halinde yayımlamıştır. 1930’lu yıllar ise Türk musiki inkılabının devletin açık desteğiyle
hız kazandığı ve bu kapsamda yabancı uzmanların görüşlerine de başvurulduğu bir dönemdir. Tür-
kiye’ye gelen yabancı uzmanlar arasında, 1936 yılında Türkiye’ye gelen ve Türk halk müziği derleme
çalışmaları yapan Béla Bartók’un önemli katkıları olmuştur. 1936 yılında Ankara Devlet Konservatuvarı
kurulmuş ve derleme faaliyetleri bu kurumun bünyesinde 1937-1952 yılları arasında devam etmiştir.
Cumhuriyetin ilk yıllarında itibaren, ilk kuşak Türk bestecileri olan ve Türk Beşleri olarak da anılan,
Cemal Reşit Rey, Ulvi Cemal Erkin, Ahmet Adnan Saygun, Hasan Ferid Alnar ve Necil Kâzım Akses’in,
çok sesli çağdaş Türk müziği alanında önemli katkıları olmuştur. Bununla birlikte Türk Beşleri, Türk
halk müziği derleme, inceleme ve kayıt altına alma çalışmalarında da aktif bir rol oynamışlardır.
Bu araştırma doğrultusunda Türk Beşlerinin Türk halk müziği derleme çalışmalarına katkıları şu
şekilde belirlenmiştir.
Türk halk müziği derleme faaliyetlerinde kullanılmak üzere, bir ses kayıt cihazı (fonograf), 1926
yılında Cemal Reşit Rey aracılığı ile Paris’ten Türkiye’ye getirilmiştir.
Darülelhan tarafından yayımlanan “Darülelhan Külliyatı Anadolu Halk Şarkıları 3. Defter ve Da-
rülelhan Külliyatı Anadolu Halk Şarkıları 4. Defter’lerin mukaddimeleri Cemal Reşit Rey tarafından
kaleme alınmıştır. Rey, Darülelhan Külliyatı Anadolu Halk Şarkıları 3. Defter’deki mukaddimesinde bir
kompozitör gözüyle türkülerin Türk müziği için öneminden, köylünün hislerini türkülere nasıl yansıt-
tığından, bestecilerin halk kültürünü özümsemesi gerektiğinden ve Türk bestecilerin halk şarkılarını
nasıl değerlendirmesi gerektiğinden bahsetmiştir. Rey’e göre (1927a: 7), halk türküleri ya armonize
edilmeli ya da besteci tarafından bir tema olarak kullanılmalıdır. Ayrıca türkülerdeki melodi motif erinin
bestecinin kendi müzik f kirleriyle karıştırılarak da kullanılabileceğini söyleyerek halk türkülerinin bes-
teci için bir hazine olduğunu vurgulamıştır. Rey, Anadolu halk şarkıları 4. Defter’deki mukaddimesinde
ise defterde bulunan türkülerin melodik yürüyüşlerini, icra özelliklerini, insan üzerinde bıraktığı etkileri
ve türkülerin yakıldıkları bölgenin iklim özelliklerini nasıl yansıttığından bahseder. Rey’in mukaddi-
mesinde ele aldığı konular ve incelemeler, Asaf kardeşler ve Rauf Yekta Bey’den sonra yapılan türkü
analizleri olarak önemini korumaktadır.
1936 yılında Béla Bartók Türkiye’ye gelerek derleme çalışmaları yapmıştır. Béla Bartók’un Türki-
ye’de yaptığı derleme seyahati sırasında, türkü söyleyenlere soru sormak ve türkülerin sözlerini kayıt
etmek amacıyla Halkevlerinin görevlendirdiği Ahmet Adnan Saygun, yerel ezgilerin nasıl derlendiğini
görmek için Millî Eğitim Bakanlığının görevlendirdiği Konservatuvar öğretmenlerinden Necil Kâzım Ak-
ses ve Ulvi Cemal Erkin Bartòk’a eşlik etmişlerdir. Bartòk’un ülkemize gelerek yaptığı bu çalışmanın
ülkemizdeki Türk halk müziği derleme faaliyetlerine bir ivme kazandırdığını söylemek mümkündür. Bu
seyahatte Saygun, Akses ve Erkin bilimsel metotlarla halk müziği derlemelerinin nasıl yapıldığını yerinde
görerek tecrübe kazanmışlardır. Deneyimlerini 1937 yılından itibaren başlayan Türk halk müziği derleme
seyahatlerinde başka derlemecilere de aktarmışlardır.

153