Page 11 - THM TEORİ VE UYGULAMASI 12

KİTABIN TANITIMI

1.
ÜNİTE

DİNÎ TÜRLER

Ünite kapaklarını gösteren
sayfalardır.

KAVRAMLAR ÜNİTE KONULARI
1. İLAHİ 1.1. İLAHİ
2. NEFES 1.2. SEMAH
3. SAVT
4. GÜLBANG
5. SEMAH
6. DEYİŞ (DEME)
7. TASAVVUF
8. ALEVİ-BEKTAŞİ KÜLTÜRÜ
9. AYİNİCEM

12 13
Aşağıda verilen “Ali’nin Kılıcı Mezarın Taşı (Hz. Ali)” adlı ilahi türün-
1. UYGULAMA deki eseri dinleyiniz.
HAZIRLIK ÇALIŞMALARI Öğrencilerin ünite ile ilgili ön
1. Türkiye’deki tasavvuf halk müziği türlerinden bildiklerinizi söyleyiniz.
2. Yaşadığınız coğraf bölgedeki tasavvuf halk müziği içinde yer alan dinsel müzik-
lerden bildiklerinizi söyleyiniz. bilgilerini harekete geçirmeyi
3. Türkiye’de tasavvuf halk müziği içindeki dinsel müzik türleri ile yapılmış ezgilerin ALİ'NİN KILICI MEZARIN TAŞI
hangilerini biliyorsunuz? Arkadaşlarınızla paylaşınız. Derleyen: Hüseyin YALTIRIK
amaçlayan bölümdür. q =110 Yöresi: Ödemiş-İzmir
Kimden Alındığı: Osman KALAY
%
4 Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï
& ' 4 Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï . .
3 Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï ä Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï
. GİRİŞ & ' ä Ï Ï Ï NİN KI LI CI ME ZA RIN TA ŞI
Lİ
A
YE ŞİL SAN CA ĞI NI AL MIŞ E Lİ NE
5
DİNÎ/DİNSEL MÜZİK TÜRLERİ & ' . . Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï . .
Sİ ĞİM Sİ ĞİM A KI YOR AL LAH GÖ ZÜ MÜN YA ŞI
Bu bölümde işlenecek olan “dinî veya dinsel müzik” tanımlaması için “inançsal müzik” de denilmekte- 7 ÇE Kİ LİP Gİ DER LER AL LAH MAH ŞER YE Rİ NE
dir. İnanç olgusu, bir toplumun sahip olduğu gelenek ve görenekler gibi kültürel öge niteliği taşır. İnsanoğlu Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï
varoluşundan itibaren birtakım inanç ögeleri ile birlikte müziksel ögeleri de kullanmıştır. Eski Türk topluluk- & ' ä Ï Ï Ï Ï J ä
larında İslamiyet öncesinde boy ve kavimleri yöneten; ölüm, doğum gibi törenleri, ayinleri yönlendiren “kam,
baksı, ozan” adı verilen toplumsal danışmanlar bulunmaktaydı. Gökte “gök tanrı” yer altında “yer tanrı” HA SAN İ LE HÜ SE YİN EV Lİ YA BA ŞI
olmak üzere ikili tanrı inancına sahip bu toplumsal danışmanlar, törenleri yönetirken davulu kullanarak ilk SI RAT TAN GE ÇER LER CEN NET E Vİ NE
dinsel müzik uygulamalarını başlatmışlardır ve ilk “dinsel müzik türleri” bu şekilde oluşmuştur. 9
İslamiyet’i kabul ettikten sonra Türklerin dinsel müzik gelenekleri farklılaşmıştır. “İlahi” başta olmak & ' . . Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï
üzere birçok tür bugün de seslendirilmektedir.
İslamiyet’in doğuşundan kısa bir süre sonra ortaya çıkmış olan “tasavvuf” özellikle tarikatlar ve tekke- NE O LA BİR KEZ GÖ REY DİM AL LAH HAZ RE Tİ A Lİ Yİ
ler aracılığıyla İslam dünyasındaki etkisi yüzyıllar boyu sürmüş bir düşünce ve inanç sistemidir. Tasavvuf; Türkülerin yer aldığı " " " " " " " " " " " " " " " "
şeriatın emir ve yasaklarını yumuşatmaya, Allah’a sevgiyle varmaya yönelik bir sistem olup Müslüman mil- 11 %
letlerin edebiyatlarında kalıcı izler bırakmıştır. “Tasavvuf” sözcüğünün kökü “suf ” sözcüğüdür. Allah’a ulaş- & ' Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï Ï . .
maya çalışanların, bunu amaç edinenlerin izledikleri yol anlamında olup bu kişilere de mutasavvıf denmiştir.
İslamiyet’e ait bir terim olan tasavvufun Batı dillerindeki karşılığı “mysticism”dir (mistisizm). sayfalardır. Bu sayfalar uygula-
Tasavvufun temeli evrende tek bir varlığın bulunduğu, o tek varlığın dışındaki diğer varlıkların onun TAN " RI " NIN " ARS " LA " NI " AL " LAH " CÖ " MERT VE Lİ " " Yİ "
"
yeryüzündeki yansıması olduğu görüşüne dayanır. O tek varlık Allah’tır. Görünen her şey, tek varlık olan
Allah’ın türlü görüntüleridir ve Allah’ın anlaşılıp bilinmesi için vardır. Buna “vahdet-i vücut” görüşü denir. Asıl
2
1
amacı kendini tanımak olan ve Allah’a ulaşmak olan tasavvuf düşüncesinde en önemli hedef, kâmil insan ma kapsamı içinde verilmiştir. ALİ'NİN KILICI MEZARIN TAŞI YEŞİL SANCAĞINI ALMIŞ ELİNE
olmaktır. Bu düşünce, Yunus’un şu dizelerinde en güzel şekilde anlatılmıştır: SİĞİM SİĞİM AKIYOR (ALLAH) GÖZÜMÜN ÇEKİLİP GİDERLER ( ALLAH) MAHŞER YERİNE
YAŞI SIRAT'TAN GEÇERLER CENNET EVİNE
İlim ilim bilmektir HASAN İLE HÜSEYİN EVLİYA BAŞI
İlim kendini bilmektir
Sen kendini bilmezsen
Bu nice okumaktır (Bağlantı)
NE OLA BİR KEZ GÖREYDİM (ALLAH) HAZRETİ ALİ'Yİ
Türk müziğinde başlıca iki geleneksel ve dinsel müzik türü şöyledir. TANRI'NIN ARSLANI ( ALLAH) CÖMERT VELİYİ
1. Tasavvuf Türk halk müziği
2. Tasavvuf Türk sanat müziği
14 18
OKUMA METNİ
1.2. SEMAH
ATATÜRK VE DİN
Alevi ve Bektaşiler tarafından inançları gereği cemlerde icra edilen semah; hizmet sahipleri olan zakir- Atatürk; inanç dünyasını, insanların özgür iradeleriyle seçip benimseyecekleri bir
lerin çaldığı, saz eşliğinde söylenen sözlerle müziğin ritmine uyarak mistik ve estetik hareketler ile Allah’a alan olarak kabul etmiştir. Din özgürlüğü anayasal güvenceye alınmış, her dine özgürlük
ulaşma yoludur. Alevi-Bektaşi inancını ve değer yargılarını içermesi, türü belirleyen sözel ögedir. Üç bölmeli tanınmış, ibadethaneler herkese açılmış, ibadet bireylerin inançlarının gereğine uygun
semahta allegro bölmesi, sözlerde “şah beyit” olarak adlandırılan saz şairinin ya da bir Alevi büyüğünün olarak her çeşit dış etkenden korunmuş ve serbest bırakılmıştır. Bu sebeple Atatürk,
adının geçtiği dörtlüğün ezgilendirilmesiyle oluşturulur. laikliği sadece uygar ve çağdaş bir toplum yaşamının değil aynı zamanda gerçek bir din
Türkiye coğrafyasının genelinde canlı bir biçimde yaşayan semah, uygulayıcıları ve taşıyıcıları olan anlayışının gereği olarak da görmüş ve benimsemiştir.
Alevi-Bektaşi toplulukların yaşadıkları coğraf bölgelere göre “samah, semağ, zamah, zemah” gibi farklı “Laiklik yalnız din ve dünya işlerinin ayrılması demek değildir. Tüm yurttaşların vic-
isimlerle anılır. Bölgelere göre semahların müzik ve ritim yapısı açısından farklı örnekleri ile karşılaşmak dan, ibadet ve din özgürlüğü de demektir… Türkiye Cumhuriyeti’nde her yetişkin, dinini
mümkündür. Aynı isimle icra edilen semahlarda dahi ezgi ve söz yapısında farklılıkların bulunması semah seçmekte hür olduğu gibi belirli bir dinin merasimi de serbesttir.”
kültürünün zenginliğinin bir göstergesidir. Ünite bölümleridir.
Semahlar; on iki hizmetin yürütüldüğü cem ritüellerinde, “inanç” bağlamında icra edilen “içeri semah- “Vicdan hürriyeti mutlak ve taarruz edilmez, ferdin tabii haklarının en mühimlerinden
ları/tarikat semahları” olarak anılmaktadır. Ayrıca “on iki hizmet” dışında genç kuşaklara semah kültürünü tanınmalıdır.”
benimsetmek ve öğretmek amacıyla semah disiplininden ayrılmadan icra edilenlere de “dışarı semahları/ Mustafa Kemal ATATÜRK
avare semahları” adı verilmiştir (Görsel1.4). Atatürk’ün Kerbela Mersiyesi Hatırasından:
BİLGİ NOTU On İki Hizmet: Cem ibadeti sırasında on iki kişinin yerine getirdiği “mürşit, rehber, la mersiyesini nasıl okuduğunu şöyle anlatmıştır:
Atatürk’ün emriyle Hafız Yaşar Okur, İran şahı merhum Pehlevi Hazretleri için Kerbe-
gözcü, çerağcı (delilci), zakir (âşık), ferraş (süpürgeci), sakka (ibrik-
“İran şahı Pehlevi, 1934’te Ata’mızı ziyarete gelmişti. İki kardeş milletin devlet reisleri
tar), kurbancı (sofracı), pervane, peyk (davetçi), iznikçi (meydancı), birbirlerini çok sevmişti. Aralarında resmî protokolün sıkıcılığından uzak, kardeşcesine
bekçi gibi hizmetlere verilen addır. bir samimiyet havası esiyordu.
Gazi, Şah şeref ne Beylerbeyi Sarayı’nda bir ziyafet tertip etti. İki yüz kişilik davetli
arasında ben de vardım. Bir yanda Cumhurbaşkanlığı Orkestra Heyeti çalıyordu. Ata-
türk, Şah Hazretleri ile salonun yüksek bir locasında oturuyordu. Bir aralık, başyaver va-
sıtasıyla beni huzurlarına çağırdı. Şah Hazretlerine: ‘Benim hafızımdır.’ diye beni takdim
etti ve yanlarına oturttu. ‘Şah Hazretlerine Kerbela şehadetine ait bir mersiye okuyunuz.’
dedi. Emirleri üzerine mersiyeyi ısfahan makamında okudum:
‘Ehl-i mahşer dest-i Hayder’den içerken Kevser’i
Sen susuzlukla şehit-i Kerbela’sın ya Hüseyin
Konuya yönelik okuma metin- Kıl şefaat arife ceddim, Muhammed aşkına
Arsa-i mahşerde makbulü’r-recasın ya Hüseyin’
beyitlerini okurken Şah Hazretleri sağ elini göğsüne koymuş olduğu hâlde dinliyordu.
lerinin yer aldığı bölümdür. Gözlerinin yaşardığına da şahit oldum, mersiye bitince Atatürk: ‘Nasıl efendim?’ diye
sordu. ‘Güzel okuyor mu benim hafızım?’
Pehlevi Hazretleri kendilerine has o Azeri şivesiyle: ‘Hub hub… Teşekkür ederim.’
diye mukabelede bulundu. Biraz istirahat ettikten sonra Gazi, bir de Farisi ayini okumak
için emir buyurdu. Farsça hüzzam ayinini okudum, arkasından yine Farsça bayati ayini
geçtim. Şah Hazretleri çok memnun oldu ve elimi sıkarak beni tebrik etti. Sonra Ata’m mi-
saf rine dönerek: ‘Bir de bizim Türk mevlidimiz vardır, dinlemek arzu eder misiniz?’ dedi.
Şahın gösterdiği arzu üzerine miraç bahsini yine bilhassa ısfahan makamında okudum.
Şah Hazretleri: ‘İlk defa Türkçe mevlit dinliyorum. Çok hoşuma gitti. Hafızınızı, müsaa-
de ederseniz inşallah İran’a bekliyorum.’ dedi. O gece Şah Hazretlerinin gösterdiği ilgi
üzerine mevlit şairi Süleyman Çelebi hakkında kendilerine malumat verdiler. Orkestra
terennüme başlarken yanlarından ayrıldım.”
H. YAMAK’ın “Atatürk’ün Din Anlayışı” adlı kitabından düzenlenerek alınmıştır.

Görsel 1.4
Semah ritüelleri
28 46
10