Page 56 - TÜRK HALK MÜZİĞİ TEORİ VE UYGULAMASI 12

3. ÜNİTE

3. ÜNİTE: USUL VE ÖLÇÜ

HA
HAZIRLIK ÇALIŞMALARIZIRLIK ÇALIŞMALARI

1. Herhangi bir müzik eserinin notasını elinize alarak portenin en başında, sol anahtarından sonra
yazılanları dikkatle inceleyiniz.

2. Sol anahtarından sonra yazılan rakamlar neler olabilir? Düşüncelerinizi arkadaşlarınızla
paylaşınız.
3. Bir müzik eseri notasında porte üzerinde dikine çizilmiş çizgilerin adı ne olabilir?

Usul; Türk müziğinde ritmi, tavrı, tarzı ve tempoyu belirleyen, ölçü yerine kullanılan bir kavramdır.
Müziğin iki temel unsurundan birisi ses, diğeri de ritimdir. Ritim kelimesinin Türk müziğindeki karşılığı

ise usuldür. Usulü meydana getiren en temel unsur ise vuruşlar ve bu vuruşların çeşitli zamanlarda
ve kuvvetlerde olmasıdır. Elle veya ritim enstrümanıyla bir müzik aletine gelişigüzel vurulduğunda
birtakım zamanlı seslerin oluştuğu duyulur. Bu vurma şekline usul denemez. Usul olabilmesi için
vurulan zamanların belirli bir şekilde sıralanması, belli bir kalıpta olması gerekir. Çeşitli zaman ve

kuvvetteki vuruşların sıralanmasından oluşan, kalıplaşmış sayı veya vuruş gruplarına usul denir.
Kısa bir tanımıyla da usul, zamanın kalıplaşmış şeklidir. Türk musikisinde bir usulün meydana
gelebilmesi için en azından iki zamana ihtiyaç vardır. Bir zamanlı usul olmaz.

Bütün müzik eserlerinin en başında anahtar ve donanımdan sonra üst üste yazılmış iki rakam vardır.
Bunlara o eserin usulü, usul rakamları denir. Bu sayılardan üstte olanı usulün kaç zamanlı olduğunu,
altta olan ise her zaman için alınan birimi gösterir. Bir başka deyişle usulün hızlı mı, yavaş mı olduğunu
gösterir. Birim sayısı küçüldükçe usul ağırlaşır, birim sayısı büyüdükçe usul hızlanır. Türk müziğinde

buna mertebe adı verilir. Örneğin 3/8’lik, 3/4’lük usul rakamları semai usulünü gösterdiği hâlde
hızları değişiktir. “Ölçü” ise usul rakamlarının gösterdiği kıymetlerin tümü demektir. Ölçü, portede
dikine çekilmiş çizgilerle gösterilir. Usul, Türk müziğinde makamdan sonra gelen en temel ögedir.
Müzikteki ölçü ve ritim kavramlarının tümünü kapsayan usul terimi, Osmanlı-Türk müziğinde aruzla

birlikte oluşan ve gelişen bir olgudur. Usuller, “darp” adı verilen vuruşlarla icra edilir.

Türk halk müziği usulleri üç bölümde incelenir:
1. Ana usuller ve ana usullerin üçerli şekilleri (2, 3 ve 4 birim vuruşlu)

2. Birleşik usuller (5, 6, 7, 8, 9 birim vuruşlu)
3. Karma usuller (10 ve daha fazla birim vuruşlu)

54