Page 140 - TÜRK VE BATI MÜZİĞİ TARİHİ 12

10. ÜNİTE

D. Dinî Türk Sanat Müziği
Dinî içerikli Türk sanat müziği; dünyevi Türk sanat müziğiyle aynı makam ve usul esaslarına dayanan, aynı üs-
lupla icra edilen fakat dinî konuları işleyen müzik türüdür. Cami müziği ve tekke müziği olmak üzere iki alt türe
ayrılmaktadır (Tablo 23).
Tablo 23: Dinî Türk Sanat Müziği Biçimleri

Ezan, sela (sala), mevlit, tekbir, tespih, temcit, miraciye, münacat, tevşih,
Cami Müziği
telbiye, mersiye, salatüselam, teşvih, kaside, mahfel sürmesi

Tekke Müziği İlahi, durak, naat, salat-ı ümmiye, şuğul (şugul), Mevlevi ayini

Cami ve tekke müziğinin başlıca biçimleri şunlardır:
Ezan: Namaz vakitlerini duyurmak amacıyla okunan, makamlı ve usulsüz bir biçimdir. Günde beş defa okunan
ezanın her vaktinde belirli makamlar kullanılmaktadır. Sabah ezanı saba makamında, öğle ezanı saba ve hicaz ma-
kamlarında, ikindi ezanı hicaz makamında, akşam ezanı hicaz ve rast makamlarında, yatsı ezanı da hicaz, bayati,
neva ve rast makamlarında okunmaktadır.
Mevlit: Hz. Muhammed’in yüceliğini anlatan edebî metinlerin belirli bir makam ve usul ile okunduğu biçimdir.
Mevlidin özel günlerde ve kutsal gecelerde okunması gelenek olmuştur.
Tekbir: Allah’ın büyüklüğünü, yüceliğini anmak için okunan ve “Allahuekber” sözü ile başlayan duadır. Buhu-
rizade Mustafa Itri tarafından bestelenen segâh makamındaki tekbir; bayram namazlarında, cenaze törenlerinde,
kurban kesimlerinde ve mevlitlerde okunmaktadır.
Temcit: Üç aylar süresince sabah ezanından sonra minarelerden makamsal bir şekilde okunan ve Allah’ın ulvi-
yetini belirten duadır.
Miraciye: “Bahir” adlı altı bölümden oluşan ve Miraç Gecesi okunan biçimdir. Miraciyenin her bahri farklı bir
makamla seslendirilmektedir.
Salatüselam: Hz. Muhammed’e ve onun soyundan gelenlere saygı bildirmek için okunan ve genellikle durak
evferi usulünde seslendirilen biçimdir. A + B şemasında olan bu biçimin en bilinenleri; sabah salatı, cuma salatı,
bayram salatı, cenaze salatı ve salat-ı ümmiyedir.
İlahi: Dinî ve tasavvufi duygular üzerine yazılmış koşma tarzındaki şiirlerin belirli bir usulde, kısa ve akılda kalıcı
ezgilerle bestelendiği biçimdir.
Durak: Tasavvufi içeriğe sahip dört mısralı şiirlerin usulsüz ya da durak evferi usulünde bestelenmesiyle oluşan
biçimdir. Şiirin üçüncü mısrasındaki ezgi, meyan özelliği göstermekte; diğer mısralarda ise tek ezgi kullanılmakta-
dır. Durak seslendiren kişilere durakhan denmektedir.
Naat: Hazreti Muhammed’i övmek ve ondan şefaat dilemek amacıyla yazılmış divan edebiyatı şiirlerinin bes-
telenmesiyle oluşan biçimdir. Bu nedenle “naat-ı peygamberî” diye de adlandırılmıştır. Usullü ya da usulsüz olarak
bestelenen naatlar, bestelendikleri makamla anılmakta ve naat okuyan kişilere naathan denmektedir.
Salat-ı Ümmiye: Tekke müziği türü olmasına rağmen mevlitlerde ve çeşitli ibadet meclislerinde de okunan ve
Itri tarafından segâh makamında bestelenen salatüselamdır.
Mevlevi Ayini: Mevlânâ’nın “Mesnevi” ve “Divan-ı Kebir” adlı eserlerinden alınan bölümlerin belli kurallar doğ-
rultusunda bestelenmesiyle oluşan eserlerdir. Kudüm ve ney gibi çalgılar eşliğinde seslendirilen bu eserler, dört
bölümden oluşmakta ve her bölüme selam adı verilmektedir. Her selamda farklı usuller kullanılmakla birlikte ese-
rin tamamı tek makamda bestelenmektedir. Mevlevi ayinlerini okuyanlara ayinhan, ayinlere çalgıyla eşlik eden
saz heyetine de mutriban denmektedir.

ARAŞTIRALIM PAYLAŞALIM

• Sela (sala), münacat, tevşih, telbiye, mersiye, teşvih, kaside, mahfel sürmesi, şuğul (şugul) biçimleri hak-
kında araştırma yapınız.
• Edindiğiniz bilgileri arkadaşlarınızla paylaşınız.

TÜRK MÜZİK TARİHİNE GİRİŞ 139