Page 54 - Türk Müziği Teori ve Uygulaması 9

Arapça seyr kelimesinden gelmektedir. Gezme, gezinme, yolculuk anlamındadır. Seyir için musikide
nağmelerle yapılan bir gezinti denebilir. Ancak bu gezinti başıboş değil, kuralları olan bir gezintidir.
Makamın karakteristik özelliklerinin oluşmasında birinci derecede rol oynamaktadır. Seyir olmak-
sızın makam dizisi tek başına bir anlam ifade etmeyebilir. Bu bakımdan makamın oluşmasında en
önemli unsurlardan biridir.

Seyirde üç ayrı melodik hareket mevcuttur: Çıkıcı, inici, inici-çıkıcı.

Çıkıcı seyir özelliğinde, durak perdesi civarından başlayarak (durağın altındaki perdeler de olabilir)
güçlü ve tiz durağa doğru gelişen bir seyir görülmektedir.

İnici seyir özelliğinde tiz durak ve civarındaki perdelerden başlayarak güçlü ve daha sonra da karar
perdesine doğru inen melodik bir seyir mevcuttur.
İnici-çıkıcı seyir özelliğinde güçlü perdesi civarından başlayarak durak perdesine doğru inen, daha
sonra tekrar güçlü perdesine çıkıp, tiz durak perdesini gösterip, inişe geçen makamlar bulunmaktadır.

4.3.4. Makamı Oluşturan Sesler

Karar (durak) perdesi, makam seyrinin bittiği, sonlandığı perdedir. Makamlarda bir tane karar per-
desi bulunmaktadır. Makama seyir özelliği dikkate alınarak istenilen perdeden başlanabilir ama ma-
kamı istenilen perdede bitirmek mümkün değildir. Karar perdesi, makamda bitiş hissinin en kuvvetli
bir şekilde hissedildiği perdedir.

Yeden perdesi, karar perdesinin yarım ya da bir ses pestinde bulunmaktadır. Kararı güçlendirmek ve
bitiş etkisini hissettirmek için kullanılan bir perdedir.
Tiz durak perdesi, durağın bir sekizli tizi olan perdedir. Makam seyrinde önemli görevler üstlen-
mektedir. İnici makamlarda güçlü perdesi görevini de görmektedir.

Güçlü perdesi, makamda en çok duyulan, süre olarak en uzun kalışların yapıldığı, basit makamlarda
dörtlü ve beşlilerin birleştiği, birleşik makamlarda kimi zaman üçüncü derecenin de olduğu perdedir.
Güçlü perdeleri, aynı zamanda makamların birinci derecede asma karar perdesidir.

4.3.5. Çeşni ve Geçki Kavramları

Çeşni

Makamı oluşturan dörtlü ve beşlinin dışında, makamın yapısı içinde bulunan ve artık o makamın
hüviyetiyle bütünleşmiş, farklı makama veya makamlara ait üçlü, dörtlü ve beşlilerin kullanılmasıyla
oluşturulan nağmelerdir.
Geçki

Bir makamdan başka bir makama geçmeye geçki denir. Yakın makamlar arasındaki geçkiye yakın
geçki, uzak makamlar arasındaki geçkiye uzak geçki denir. Yakın geçki kolay, uzak geçki zordur.
Çeşniler için makama lezzeti ve tadı veren, makama kendine has özelliğini katan özel bölümler di-
yebiliriz. Buna karşılık geçkiler, ilgili makamdan çıkıp diğer makamlara geçilen bölümler olarak
tanımlanabilir.

Sonuç olarak çeşni makamın tadıdır. Geçki ise başka makamlara geçiştir.

52 MAKAM KAVRAMI