Page 12 - ÇALGI EĞİTİMİ UT 9

KİTABIN TANITIMI

ALIŞTIRMA
ÜNİTE KAPAKLARI
Ünite içerisinde yer alan kavram Konunun pekiştirilmesi amacıy-
ve konuların yer aldığı bölümdür. la öğrencinin uygulama yapacağı
bölümdür.

KİTABIN TANITIMI 3. ÜNİTE
ALIŞTIRMA Aşağıdaki alıştırmayı bûselik makamındaki seslere ve melodik yapısına dikkat ederek uygulayınız.
144
1. ÜNİTE 144
1. ÜNİTE
5
9
UDU
13
TANIMA 17
HAZIRLIK ÇALIŞMASI 21
25
Öğrencilerin ön bilgilerini ha-
Kavramlar Neler Öğreneceksiniz? Ünite Konuları 29
• Ut Sazı • Udun Kökeni ve Tarihçesi • 1.1. Udun Tarihçesi ve Müzik rekete geçirmek ve konuya il-
• Mızrap • Türklerin Ut İle Tarihî Bağları Kültürümüzdeki Yeri ve
• Akort • Udun Farklı Müzik Türlerinde Kul- Önemi ALIŞTIRMA Aşağıdaki alıştırmayı bûselik makamındaki seslere ve ritmik kalıplarına dikkat ederek uygulayınız.
• Perde lanım Biçimi • 1.2. Udun Yapısı 145
• Büyük eşik (alt eşik) • Türk Müziğinde Udun Kullanıldığı • 1.3. Ut İcrasında Vücudun gilerini çekmek amacıyla ders
• Küçük eşik (üst eşik) Alanlar Durumu
• Büyük kafes • Udu Oluşturan Bölümler • 1.4. Utta Pozisyonlar ve Ana 145
• Küçük kafes • Utta Kullanılan Teller ve Tellerin Kolonlar
• Klavye Türleri • 1.5. Udun Akort Edilmesi öncesinde yapılan çalışmalar bu
• Ayna • Geçmişten Günümüze Ut İcra- 5
• Göğüs sında Kullanılan Farklı Mızrap
• Dilim (yaprak) Türleri
• Gaga • Ut İcrasında Doğru Oturuş Po-
• Tekne zisyonu bölümde yer alır. Öğrencilerin
1. ünite
• Sap • Udu Doğru Tutuş Pozisyonu karekodudur. 9
• Bilezik • Ut İcrasında Doğru Mızrap Tutuşu
• Burguluk • Utta Kullanılan Pozisyonlar
• Burgu • Ut Klavyesinde Yer Alan Perdeler ünitede yer alan konulara hazır-
• Udun Akort Edilmesinin Önemi 1. ünite
tanıtım sunusu 13
karekodudur.
landığı bölümdür.
11 78 79
1. ÜNİTE
KAREKOD
1. ÜNİTE UDU TANIMA
Karekod okuyucu ile taratarak
HAZIRLIK ÇALIŞMASI
resim, video, animasyon, soru 1. Farabi ve İbn-i Sina’nın müzik üzerine yaptığı çalışmaları araştırınız.
2. Daha önce dinlediğiniz müziklerde udun kullanıldığı türleri söyleyiniz.
ve çözümleri vb. ilave kaynakla- 3. Çalgı yapım atölyelerine giderek ut yapımı ile ilgili bilgi alınız veya ut yapım videoları seyrederek edindiğiniz
bilgileri sınıf arkadaşlarınızla paylaşınız.
4. Udun bakımı, korunması ve taşınması ile ilgili araştırma yapınız.
ra ulaşabileceğiniz karekoddur. 5. Tanınmış ut sanatçılarının ut icralarını izleyerek mızrap tutuşu, ut tutuşu ve duruşlarını gözlemleyiniz.
1.1.
Udun Tarihçesi ve Müzik Kültürümüzdeki Yeri ve Önemi
1.1.1. Udun Kökeni ve Tarihçesi
Kopuz ailesinden gelen ut, Horasan’dan Bağdat’a çalışmaya gelen Türklerden Araplara 7. yüzyıl-
da geçmiştir. Araplar tarafından benimsenen ve Arapçada “öd ağacı” anlamındaki udun göğüs
kısmı bu ağaçtan yapıldığından Henry George Farmer (Henri Corc Farmır) da çalgıya ut adının bu
ahşap göğsü dolayısıyla verildiğini ifade eder. Batılılarda ut, 11 ve 13. yüzyıllarda Haçlı Seferleri
sırasında tanınmıştır.
Arap kaynaklarında, ünlü musikişinas Zelzel’e kadar (ö. 174/790) udun sapının ve gövdesinin aynı
ağaç parçasından yontulup oyularak yapıldığı, müstakil sapın Zelzel tarafından getirilen bir ye-
nilik olduğu, gövdenin ise Zelzel’den sonra artık oyularak değil ağaç dilimleri yan yana getirilerek Görsel 1.1: Lavta
yapıldığı belirtilmektedir.
Sasaniler bu çalgıyı “barbat” (kaz göğsü) olarak adlandırmıştır. Bir bakıma ut, barbatın Araplar tarafın-
dan geliştirilmiş biçimi olarak görülebilir. Esasen ut ile barbat arasındaki en önemli fark barbatın nispeten küçük gövdeli
ve deri göğüslü olması, udun ise daha büyük olan gövdesi sebebiyle tahtadan bir göğsünün bulunmasıdır.
Döneminde ut hakkında en kapsamlı bilgiyi verenlerden biri olarak bilinen Farabi, o döneme kadar dört telli bir saz olan
uda beşinci teli eklemiştir. İbni Sina (980/1037) “Kitabu’ş Şifa” adlı eserinde udun en meşhur aletlerden biri olduğunu
söyler. Yine aynı eserde udun akordu ve ses aralıkları gibi teknik bilgileri şekillerle anlatır.
Organalojide ut, kısa saplı lavtaların (perdeli ut) tipik örneğidir; dünyadaki diğer bütün kısa saplı lavtalar (Avrupa lavtası,
İstanbul lavtası, Çin pipası, Japon biwası, Rumen kobzası) udun veya atası olan çalgının birer türevidir (Görsel 1.1).
1. ETKİNLİK Perdeli ut da denilen lavta ile ut arasındaki benzerlik ve farklılıklarını yazınız.
Benzerlikler Farklılıklar 3. ÜNİTE
3. Ünite Kavramlar Neler Öğreneceksiniz? Ünite Konuları
1. ÜNİTE
? ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
O KUMA PARÇASI 12 13
ŞERİF MUHİTTİN TARGAN ve HAYATI 1. Aşağıdaki makam özelliklerinin karşısına doğru ise “D” yanlış ise, “Y” yazınız.
fasıllar, Rauf Yektâ Bey’den nazariyat, Zekâi-zâde Hafız • Ut Sazı • Udun Kökeni ve Tarihçesi • 1.1. Udun Tarihçesi ve Müzik
Ahmet Efendi’den (Irsoy) makam ve usul öğrenmiştir. Rast makamının güçlüsü gerdâniye perdesidir.
Ali Rifat Çağatay ut konusunda Şerif Muhittin’in ken-
disini çok aştığını söylemiştir. Türk musikisi eserlerini Uşşak makamının durağı dügâh perdesidir.
Batı’ya da dinletebilmek için çok sesli armoniden zi- Kültürümüzdeki Yeri ve
yade kontrpuana dayanan, fakat aynı zamanda millî • Mızrap • Türklerin Ut İle Tarihî Bağları
karakterini kaybetmeyen bir musikinin meydana ge- Uşşak makamının seyri inicidir.
tirilmesinin gerekliliğini ifade etmiştir. Tamamen Batı
tarzındaki beste anlayışının hâkim olduğu bir çalışma-
nın bazı yerlerine halk musikisi temaları yerleştirmek ETKİNLİK Hüseynî makamının yedeni sol (rast) perdesidir. Önemi
ve bunları armoni kurallarına uydurmak suretiyle çok • Akort • Udun Farklı Müzik Türlerinde Kul-
sesli hale sokarak çağdaş Türk musikisi diye kabul Bayatî makamının donanımı si için koma bemolü, fa için bakiye diyezi donanıma yazılır.
21 Ocak 1892’de İstanbul’un Çamlıca semtinde doğdu. ettirmeye çalışmanın zaman kaybından başka bir şey
olamayacağını vurgulamıştır. Targan’ın Bağdat’ta kaldı-
Babası Osmanlı Devleti’nin son Mekke emiri, Meclis-i ğı yıllarda Arap âleminin en ünlü udileri arasında anılan
Ayan ikinci reisi ve Evkaf nazırlarından Ali Haydar Paşa, Cemil ve Münir Beşir kardeşlerle Selman Şükür adlı Sınıf içinde öğrencilerin Hüseynî makamının durağı dügâh perdesidir. • Perde lanım Biçimi • 1.2. Udun Yapısı
annesi Sabiha Hanım’dır. Hz. Peygamber’in 37. kuşak- sanatkârı yetiştirdiği bilinmektedir.
tan torunudur. Adındaki şerif kelimesi, aynı zamanda Bayatî makamının dizisi uşşak makamı dizisinin aynıdır. Yerinde uşşak dörtlüsüne nevâda bûselik
bu irtibatın ifadesidir. Üniversite yıllarına kadar özel Şerif Muhittin virtüözlüğünün yanı sıra besteleriyle beşlisinin eklenmesinden meydana gelmiştir.
dersler alarak öğrenimini sürdürdü. 1908’de Dârülfünun de tanınmıştır. Bestelediği yirmi beş civarındaki ese-
Hukuk Fakültesi ve bir yıl sonra Edebiyat Fakültesi’ne rin sadece üçü şarkı formundadır. Saz musikisine ait konuya etkin katılımının Rast makamı dizisi, yerinde uşşak dörtlüsüne nevâda bûselik beşlisinin eklenmesinden meydana
girdi ve her ikisinden de mezun oldu. 29 Ekim 1916 eserleri arasında “Kapris, Koşan Çocuk, Kanatlarım gelmiştir. • Büyük eşik (alt eşik) • Türk Müziğinde Udun Kullanıldığı
tarihinde babasının Mekke emirliğine tayini üzerine Olsaydı, Teemmüller” gibi orijinal besteleriyle dügâh, • 1.3. Ut İcrasında Vücudun
onunla birlikte Hicaz’a gitti ve bir süre Şam’da bulundu. ferahfeza, hüzzam, uşşak saz semaileri en tanınmışla-
Türkiye Cumhuriyeti kurulduktan sonra yeni sanat çev- rıdır. İlk eseri Mehmet Akif Ersoy’a ithaf ettiği hüzzam sağlandığı bölümdür. Hüseynî makamının donanımı si için koma bemolü, fa için bakiye diyezi donanıma yazılır.
relerinden ilgi görmediği için gittiği Amerika’da (1924) saz semaisidir. Eserin birinci ve ikinci hanesiyle tesli- • Küçük eşik (üst eşik)
sekiz yıl kaldı. New York’ta geçirdiği bir ameliyat sonrası mini on üç yaşında bestelemiş, üçüncü ve dördüncü Rast makamının güçlüsü gerdâniye perdesidir. Alanlar Durumu
İstanbul’a döndü. Ancak bu defa da kendisine musi- hanelerini 1924’te tamamlamıştır. Şerif Muhittin’in son
kiyle ilgili ciddi bir görev verilmeyince iki yıl sonra Irak eseri, sözleri Behçet Kemal Çağlar’a ait, “Ömrümün
hükümetinin davetiyle Bağdat’a gitti (1934) ve burada son şevki sensin başka bir yar istemem” mısrasıyla
Doğu ve Batı musikisi bölümlerinin yer aldığı Bağdat başlayan suzinak şarkısı olup 1964’te Behçet Kemal Aşağıdaki boş alana ünitede çalmış olduğunuz eserlerin size zor ve kolay gelen yanlarını, eserleri çalgınızla • Büyük kafes
Konservatuvarını kurarak bölümün idaresini üstlendi, Çağlar’ın isteği üzerine Safiye Ayla’nın vereceği bir 2. çalmada size olan katkılarını değerlendirerek yazınız. • Udu Oluşturan Bölümler
ayrıca ut ve viyolonsel dersleri verdi. 1948’de geçirdiği konser için yirmi dört saat içerisinde bestelenmiştir. • 1.4. Utta Pozisyonlar ve Ana
bir rahatsızlık sonucu İstanbul’a döndü. Aynı yıl Hüseyin Klasik melodi yapısını kullandığı saz semailerinin dı-
Sadettin Arel’in istifasıyla boş kalan İstanbul Belediye şındaki saz eserleri daha çok Batı müziğine dayalı ut
Konservatuvarı İlmi Kurul Başkanlığına getirildiyse de, için bestelenen etütlerdir. Bu etütlerin Türk musiki- • Küçük kafes
1951’de yine sağlık sebebiyle bu görevinden istifa etti. 8 sinde belirli bir saz için bestelenmiş ilk eserler olduğu • Utta Kullanılan Teller ve Tellerin
Nisan 1950’de Safiye Ayla ile evlendi. Zarif ve mütevazi kabul edilir. Türk ve Batı musikisine ait çeşitli notaları Kolonlar
kişiliğiyle tanınan Şerif Muhittin 13 Eylül 1967 tarihinde vasiyeti üzerine Safiye Ayla tarafından Süleymaniye
vefat etti ve Zincirlikuyu Asrî Mezarlığı’na defnedildi. Kütüphanesi’ne bağışlanmıştır.
Türk musikisinin Batılı anlamda yetiştirdiği en büyük ut Kaynak • Klavye Türleri
virtüözü kabul edilen Targan’ın musiki kabiliyeti ailesi https://islamansiklopedisi.org.tr
tarafından küçük yaşlarda fark edilmesine rağmen (TDV İslam Ansiklopedisi, 40. cilt,sayfa 18-19) • 1.5. Udun Akort Edilmesi
derslerine engel olacağı endişesiyle bu dönemde dü-
zenli musiki eğitimi alamamış, evlerinde düzenlenen
haftalık musiki toplantıları sayesinde musikiyle tanış- • Ayna • Geçmişten Günümüze Ut İcra-
mıştır. Dört beş yaşlarında iken duyduğu melodileri
piyanoda yalnız başına çalmaya gayret etmiş, on üç
yaşlarına doğru gizlice ut çalmıştır. Daha sonra ailesi 146 146 147 147
musiki çalışmalarına izin vermiştir. Bu arada Ali Rıfat
Bey’den (Çağatay) Türk musikisi klasiklerinden önemli • Göğüs sında Kullanılan Farklı Mızrap
28 29
• Dilim (yaprak) Türleri
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME • Gaga • Ut İcrasında Doğru Oturuş Po-
OKUMA PARÇASI • Tekne zisyonu
Ünite içerisinde okuma par- Öğrencilerin ünite ile ilgili öğ- • Sap • Udu Doğru Tutuş Pozisyonu
çalarının yer aldığı bölümdür. rendiği bilgilerin yoklandığı ve
öz değerlendirme gibi perfor- • Bilezik • Ut İcrasında Doğru Mızrap Tutuşu
mans ölçekleriyle değerlendi- • Burguluk • Utta Kullanılan Pozisyonlar
rildiği bölümdür. • Burgu • Ut Klavyesinde Yer Alan Perdeler
• Udun Akort Edilmesinin Önemi
10