Page 12 - Çalgı Eğitimi Ut 9

KİTABIN TANITIMI

ÜNİTE KAPAKLARI ALIŞTIRMA
Ünite içerisinde yer alan kavram Konunun pekiştirilmesi amacıy-
ve konuların yer aldığı bölümdür. la öğrencinin uygulama yapacağı
bölümdür.

KİTABIN TANITIMI 3. ÜNİTE
ALIŞTIRMA Aşağıdaki alıştırmayı bûselik makamındaki seslere ve melodik yapısına dikkat ederek uygulayınız.
144
1. ÜNİTE
1. ÜNİTE 144
5
9
UDU
13
TANIMA 17
HAZIRLIK ÇALIŞMASI 21
25
Öğrencilerin ön bilgilerini ha-
Kavramlar Neler Öğreneceksiniz? Ünite Konuları 29
• Ut Sazı • Udun Kökeni ve Tarihçesi • 1.1. Udun Tarihçesi ve Müzik rekete geçirmek ve konuya il-
• Mızrap • Türklerin Ut İle Tarihî Bağları Kültürümüzdeki Yeri ve
• Akort • Udun Farklı Müzik Türlerinde Kul- Önemi ALIŞTIRMA Aşağıdaki alıştırmayı bûselik makamındaki seslere ve ritmik kalıplarına dikkat ederek uygulayınız.
• Perde lanım Biçimi • 1.2. Udun Yapısı 145
• Büyük eşik (alt eşik) • Türk Müziğinde Udun Kullanıldığı • 1.3. Ut İcrasında Vücudun gilerini çekmek amacıyla ders
• Küçük eşik (üst eşik) Alanlar Durumu
• Büyük kafes • Udu Oluşturan Bölümler • 1.4. Utta Pozisyonlar ve Ana 145
• Küçük kafes • Utta Kullanılan Teller ve Tellerin Kolonlar
• Klavye Türleri • 1.5. Udun Akort Edilmesi öncesinde yapılan çalışmalar bu
• Ayna • Geçmişten Günümüze Ut İcra- 5
• Göğüs sında Kullanılan Farklı Mızrap
• Dilim (yaprak) Türleri
• Gaga • Ut İcrasında Doğru Oturuş Po- bölümde yer alır. Öğrencilerin
• Tekne zisyonu
• Sap • Udu Doğru Tutuş Pozisyonu 1. ünite 9
• Bilezik • Ut İcrasında Doğru Mızrap Tutuşu karekodudur.
• Burguluk • Utta Kullanılan Pozisyonlar
• Burgu • Ut Klavyesinde Yer Alan Perdeler ünitede yer alan konulara hazır-
• Udun Akort Edilmesinin Önemi 1. ünite
tanıtım sunusu 13
landığı bölümdür.
karekodudur.
11 78 79
1. ÜNİTE
KAREKOD
1. ÜNİTE UDU TANIMA
Karekod okuyucu ile taratarak
HAZIRLIK ÇALIŞMASI
resim, video, animasyon, soru 1. Farabi ve İbn-i Sina’nın müzik üzerine yaptığı çalışmaları araştırınız.
2. Daha önce dinlediğiniz müziklerde udun kullanıldığı türleri söyleyiniz.
ve çözümleri vb. ilave kaynakla- 3. Çalgı yapım atölyelerine giderek ut yapımı ile ilgili bilgi alınız veya ut yapım videoları seyrederek edindiğiniz
bilgileri sınıf arkadaşlarınızla paylaşınız.
4. Udun bakımı, korunması ve taşınması ile ilgili araştırma yapınız.
ra ulaşabileceğiniz karekoddur. 5. Tanınmış ut sanatçılarının ut icralarını izleyerek mızrap tutuşu, ut tutuşu ve duruşlarını gözlemleyiniz.
1.1.
Udun Tarihçesi ve Müzik Kültürümüzdeki Yeri ve Önemi
1.1.1. Udun Kökeni ve Tarihçesi
Kopuz ailesinden gelen ut, Horasan’dan Bağdat’a çalışmaya gelen Türklerden Araplara 7. yüzyıl-
da geçmiştir. Araplar tarafından benimsenen ve Arapçada “öd ağacı” anlamındaki udun göğüs
kısmı bu ağaçtan yapıldığından Henry George Farmer (Henri Corc Farmır) da çalgıya ut adının bu
ahşap göğsü dolayısıyla verildiğini ifade eder. Batılılarda ut, 11 ve 13. yüzyıllarda Haçlı Seferleri
sırasında tanınmıştır.
Arap kaynaklarında, ünlü musikişinas Zelzel’e kadar (ö. 174/790) udun sapının ve gövdesinin aynı Kavramlar Neler Öğreneceksiniz? Ünite Konuları
ağaç parçasından yontulup oyularak yapıldığı, müstakil sapın Zelzel tarafından getirilen bir ye-
nilik olduğu, gövdenin ise Zelzel’den sonra artık oyularak değil ağaç dilimleri yan yana getirilerek
yapıldığı belirtilmektedir. Görsel 1.1: Lavta
Sasaniler bu çalgıyı “barbat” (kaz göğsü) olarak adlandırmıştır. Bir bakıma ut, barbatın Araplar tarafın-
dan geliştirilmiş biçimi olarak görülebilir. Esasen ut ile barbat arasındaki en önemli fark barbatın nispeten küçük gövdeli
ve deri göğüslü olması, udun ise daha büyük olan gövdesi sebebiyle tahtadan bir göğsünün bulunmasıdır.
Döneminde ut hakkında en kapsamlı bilgiyi verenlerden biri olarak bilinen Farabi, o döneme kadar dört telli bir saz olan
uda beşinci teli eklemiştir. İbni Sina (980/1037) “Kitabu’ş Şifa” adlı eserinde udun en meşhur aletlerden biri olduğunu
söyler. Yine aynı eserde udun akordu ve ses aralıkları gibi teknik bilgileri şekillerle anlatır.
Organalojide ut, kısa saplı lavtaların (perdeli ut) tipik örneğidir; dünyadaki diğer bütün kısa saplı lavtalar (Avrupa lavtası,
İstanbul lavtası, Çin pipası, Japon biwası, Rumen kobzası) udun veya atası olan çalgının birer türevidir (Görsel 1.1). • Ut Sazı • Udun Kökeni ve Tarihçesi • 1.1. Udun Tarihçesi ve Müzik
1. ETKİNLİK Perdeli ut da denilen lavta ile ut arasındaki benzerlik ve farklılıklarını yazınız. • Türklerin Ut İle Tarihî Bağları Kültürümüzdeki Yeri ve
Benzerlikler Farklılıklar 3. ÜNİTE • Mızrap
3. Ünite • Udun Farklı Müzik Türlerinde Kul- Önemi
1. ÜNİTE • Akort
? ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME lanım Biçimi
O KUMA PARÇASI 12 13 • Perde • 1.2. Udun Yapısı
ŞERİF MUHİTTİN TARGAN ve HAYATI 1. Aşağıdaki makam özelliklerinin karşısına doğru ise “D” yanlış ise, “Y” yazınız. • Türk Müziğinde Udun Kullanıldığı
fasıllar, Rauf Yektâ Bey’den nazariyat, Zekâi-zâde Hafız • Büyük eşik (alt eşik) • 1.3. Ut İcrasında Vücudun
Ahmet Efendi’den (Irsoy) makam ve usul öğrenmiştir. Rast makamının güçlüsü gerdâniye perdesidir. Alanlar
Ali Rifat Çağatay ut konusunda Şerif Muhittin’in ken-
disini çok aştığını söylemiştir. Türk musikisi eserlerini Uşşak makamının durağı dügâh perdesidir. • Küçük eşik (üst eşik) Durumu
Batı’ya da dinletebilmek için çok sesli armoniden zi-
yade kontrpuana dayanan, fakat aynı zamanda millî • Udu Oluşturan Bölümler
karakterini kaybetmeyen bir musikinin meydana ge- Uşşak makamının seyri inicidir.
tirilmesinin gerekliliğini ifade etmiştir. Tamamen Batı
tarzındaki beste anlayışının hâkim olduğu bir çalışma-
nın bazı yerlerine halk musikisi temaları yerleştirmek ETKİNLİK Hüseynî makamının yedeni sol (rast) perdesidir. • Büyük kafes • 1.4. Utta Pozisyonlar ve Ana
ve bunları armoni kurallarına uydurmak suretiyle çok • Utta Kullanılan Teller ve Tellerin
sesli hale sokarak çağdaş Türk musikisi diye kabul Bayatî makamının donanımı si için koma bemolü, fa için bakiye diyezi donanıma yazılır.
21 Ocak 1892’de İstanbul’un Çamlıca semtinde doğdu. ettirmeye çalışmanın zaman kaybından başka bir şey
olamayacağını vurgulamıştır. Targan’ın Bağdat’ta kaldı-
Babası Osmanlı Devleti’nin son Mekke emiri, Meclis-i ğı yıllarda Arap âleminin en ünlü udileri arasında anılan Hüseynî makamının durağı dügâh perdesidir. • Küçük kafes Kolonlar
Ayan ikinci reisi ve Evkaf nazırlarından Ali Haydar Paşa, Cemil ve Münir Beşir kardeşlerle Selman Şükür adlı Sınıf içinde öğrencilerin Türleri
annesi Sabiha Hanım’dır. Hz. Peygamber’in 37. kuşak- sanatkârı yetiştirdiği bilinmektedir.
tan torunudur. Adındaki şerif kelimesi, aynı zamanda Bayatî makamının dizisi uşşak makamı dizisinin aynıdır. Yerinde uşşak dörtlüsüne nevâda bûselik
bu irtibatın ifadesidir. Üniversite yıllarına kadar özel Şerif Muhittin virtüözlüğünün yanı sıra besteleriyle beşlisinin eklenmesinden meydana gelmiştir.
dersler alarak öğrenimini sürdürdü. 1908’de Dârülfünun de tanınmıştır. Bestelediği yirmi beş civarındaki ese- • Klavye • Geçmişten Günümüze Ut İcra- • 1.5. Udun Akort Edilmesi
Hukuk Fakültesi ve bir yıl sonra Edebiyat Fakültesi’ne rin sadece üçü şarkı formundadır. Saz musikisine ait konuya etkin katılımının Rast makamı dizisi, yerinde uşşak dörtlüsüne nevâda bûselik beşlisinin eklenmesinden meydana
girdi ve her ikisinden de mezun oldu. 29 Ekim 1916 eserleri arasında “Kapris, Koşan Çocuk, Kanatlarım gelmiştir.
tarihinde babasının Mekke emirliğine tayini üzerine Olsaydı, Teemmüller” gibi orijinal besteleriyle dügâh,
onunla birlikte Hicaz’a gitti ve bir süre Şam’da bulundu. ferahfeza, hüzzam, uşşak saz semaileri en tanınmışla-
Türkiye Cumhuriyeti kurulduktan sonra yeni sanat çev- rıdır. İlk eseri Mehmet Akif Ersoy’a ithaf ettiği hüzzam Hüseynî makamının donanımı si için koma bemolü, fa için bakiye diyezi donanıma yazılır. • Ayna sında Kullanılan Farklı Mızrap
relerinden ilgi görmediği için gittiği Amerika’da (1924) saz semaisidir. Eserin birinci ve ikinci hanesiyle tesli- sağlandığı bölümdür.
sekiz yıl kaldı. New York’ta geçirdiği bir ameliyat sonrası mini on üç yaşında bestelemiş, üçüncü ve dördüncü
İstanbul’a döndü. Ancak bu defa da kendisine musi- hanelerini 1924’te tamamlamıştır. Şerif Muhittin’in son Rast makamının güçlüsü gerdâniye perdesidir.
kiyle ilgili ciddi bir görev verilmeyince iki yıl sonra Irak eseri, sözleri Behçet Kemal Çağlar’a ait, “Ömrümün Türleri
hükümetinin davetiyle Bağdat’a gitti (1934) ve burada son şevki sensin başka bir yar istemem” mısrasıyla • Göğüs
Doğu ve Batı musikisi bölümlerinin yer aldığı Bağdat başlayan suzinak şarkısı olup 1964’te Behçet Kemal Aşağıdaki boş alana ünitede çalmış olduğunuz eserlerin size zor ve kolay gelen yanlarını, eserleri çalgınızla
Konservatuvarını kurarak bölümün idaresini üstlendi, Çağlar’ın isteği üzerine Safiye Ayla’nın vereceği bir 2. çalmada size olan katkılarını değerlendirerek yazınız.
ayrıca ut ve viyolonsel dersleri verdi. 1948’de geçirdiği konser için yirmi dört saat içerisinde bestelenmiştir.
bir rahatsızlık sonucu İstanbul’a döndü. Aynı yıl Hüseyin Klasik melodi yapısını kullandığı saz semailerinin dı- • Ut İcrasında Doğru Oturuş Po-
Sadettin Arel’in istifasıyla boş kalan İstanbul Belediye şındaki saz eserleri daha çok Batı müziğine dayalı ut • Dilim (yaprak)
Konservatuvarı İlmi Kurul Başkanlığına getirildiyse de, için bestelenen etütlerdir. Bu etütlerin Türk musiki-
1951’de yine sağlık sebebiyle bu görevinden istifa etti. 8 sinde belirli bir saz için bestelenmiş ilk eserler olduğu
Nisan 1950’de Safiye Ayla ile evlendi. Zarif ve mütevazi kabul edilir. Türk ve Batı musikisine ait çeşitli notaları zisyonu
kişiliğiyle tanınan Şerif Muhittin 13 Eylül 1967 tarihinde vasiyeti üzerine Safiye Ayla tarafından Süleymaniye
vefat etti ve Zincirlikuyu Asrî Mezarlığı’na defnedildi. Kütüphanesi’ne bağışlanmıştır. • Gaga
Türk musikisinin Batılı anlamda yetiştirdiği en büyük ut Kaynak
virtüözü kabul edilen Targan’ın musiki kabiliyeti ailesi https://islamansiklopedisi.org.tr • Udu Doğru Tutuş Pozisyonu
tarafından küçük yaşlarda fark edilmesine rağmen (TDV İslam Ansiklopedisi, 40. cilt,sayfa 18-19)
derslerine engel olacağı endişesiyle bu dönemde dü-
zenli musiki eğitimi alamamış, evlerinde düzenlenen • Tekne
haftalık musiki toplantıları sayesinde musikiyle tanış-
mıştır. Dört beş yaşlarında iken duyduğu melodileri • Ut İcrasında Doğru Mızrap Tutuşu
piyanoda yalnız başına çalmaya gayret etmiş, on üç
yaşlarına doğru gizlice ut çalmıştır. Daha sonra ailesi 146 146 147 147
musiki çalışmalarına izin vermiştir. Bu arada Ali Rıfat • Sap
Bey’den (Çağatay) Türk musikisi klasiklerinden önemli • Utta Kullanılan Pozisyonlar
• Bilezik • Ut Klavyesinde Yer Alan Perdeler
28 29
• Burguluk • Udun Akort Edilmesinin Önemi
OKUMA PARÇASI ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME • Burgu
Ünite içerisinde okuma par- Öğrencilerin ünite ile ilgili öğ-
çalarının yer aldığı bölümdür. rendiği bilgilerin yoklandığı ve
öz değerlendirme gibi perfor-
mans ölçekleriyle değerlendi-
rildiği bölümdür.
10