Page 14 - Çalgı Eğitimi Ut 9

1. ÜNİTE

1. ÜNİTE UDU TANIMA

HAZIRLIK ÇALIŞMALARI

1. Farabi ve İbn-i Sina’nın müzik üzerine yaptığı çalışmaları araştırınız.
2. Daha önce dinlediğiniz müziklerde udun kullanıldığı türleri söyleyiniz.
3. Çalgı yapım atölyelerine giderek ut yapımı ile ilgili bilgi alınız veya ut yapım videoları seyrederek edindiğiniz
bilgileri sınıf arkadaşlarınızla paylaşınız.
4. Udun bakımı, korunması ve taşınması ile ilgili araştırma yapınız.
5. Tanınmış ut sanatçılarının ut icralarını izleyerek mızrap tutuşu, ut tutuşu ve duruşlarını gözlemleyiniz.

1.1. Udun Tarihçesi ve Müzik Kültürümüzdeki Yeri ve Önemi

1.1.1. Udun Kökeni ve Tarihçesi

Kopuz ailesinden gelen ut, Horasan’dan Bağdat’a çalışmaya gelen Türklerden Araplara 7. yüzyıl-
da geçmiştir. Araplar tarafından benimsenen ve Arapçada “öd ağacı” anlamındaki udun göğüs
kısmı bu ağaçtan yapıldığından Henry George Farmer (Henri Corc Farmır) da çalgıya ut adının bu
ahşap göğsü dolayısıyla verildiğini ifade eder. Batılılarda ut, 11 ve 13. yüzyıllarda Haçlı Seferleri
sırasında tanınmıştır.
Arap kaynaklarında, ünlü musikişinas Zelzel’e kadar (ö. 174/790) udun sapının ve gövdesinin aynı
ağaç parçasından yontulup oyularak yapıldığı, müstakil sapın Zelzel tarafından getirilen bir ye-
nilik olduğu, gövdenin ise Zelzel’den sonra artık oyularak değil ağaç dilimleri yan yana getirilerek
yapıldığı belirtilmektedir. Görsel 1.1: Lavta

Sasaniler bu çalgıyı “barbat” (kaz göğsü) olarak adlandırmıştır. Bir bakıma ut, barbatın Araplar tarafın-
dan geliştirilmiş biçimi olarak görülebilir. Esasen ut ile barbat arasındaki en önemli fark barbatın nispeten küçük gövdeli
ve deri göğüslü olması, udun ise daha büyük olan gövdesi sebebiyle tahtadan bir göğsünün bulunmasıdır.

Döneminde ut hakkında en kapsamlı bilgiyi verenlerden biri olarak bilinen Farabi, o döneme kadar dört telli bir saz olan
uda beşinci teli eklemiştir. İbni Sina (980/1037) “Kitabu’ş Şifa” adlı eserinde udun en meşhur aletlerden biri olduğunu
söyler. Yine aynı eserde udun akordu ve ses aralıkları gibi teknik bilgileri şekillerle anlatır.
Organalojide ut, kısa saplı lavtaların (perdeli ut) tipik örneğidir; dünyadaki diğer bütün kısa saplı lavtalar (Avrupa lavtası,
İstanbul lavtası, Çin pipası, Japon biwası, Rumen kobzası) udun veya atası olan çalgının birer türevidir (Görsel 1.1).

1. ETKİNLİK Perdeli ut da denilen lavta ile ut arasındaki benzerlik ve farklılıklarını yazınız.

Benzerlikler Farklılıklar

12 13