Page 58 - Konu Özetleri AYT Psikoloji

ÖĞRENME VE ÖĞRENME TÜRLERİ - KOŞULLANMA YOLUYLA ÖĞRENME

a) Klasik Koşullanma Yoluyla Öğrenme:
Organizmanın; doğal bir uyarıcıya karşı gösterdiği doğal tepkiyi, daha önce tepki vermediği yapay bir uyarıcıya da göster-
mesidir.
Bu öğrenme şekli, ilk kez Rus bilim adamı fizyolog İ. Pavlov (1849-1936) tarafından ele alınmıştır. Pavlov, köpekler üze-
rinde koşullanma deneyleri yapmıştır. Köpek et görünce doğal olarak salya salgılar. Pavlov yaptığı deneyde köpeğe et
vermeden önce zil çalmış, hemen arkasından et vermiştir. Birçok tekrardan sonra daha önce zile salya tepkisi vermeyen
köpeğin zil sesini duyar duymaz salya tepkisi verdiğini gözlemlemiştir. Bu şekilde koşullanmayla gerçekleşen öğrenme
sonucunda köpek, zil sesi duyunca salya salgılamayı öğrenmiştir.
Klasik koşullanma ile ilgili kavram ve prensipler şunlardır:
• Doğal (koşulsuz) uyarıcı, organizmada doğal olarak tepki oluşturan uyarıcıdır (et).

• Doğal (koşulsuz) tepki, doğal uyarıcıya karşı gösterilen tepkidir (ete gösterilen salya tepkisi).
• Koşullu uyarıcı, koşullanma sonucu doğal uyarıcının yerini alan yapay uyarıcıdır (zil sesi).
• Koşullu tepki, öğrenmeye dayalı tepkidir (zil sesine gösterilen salya tepkisi).
• Genelleme, bir uyarıcıya gösterilen tepkinin benzer uyarıcılara da gösterilmesidir. Örneğin sokak kedisi tarafından
tırmalanan çocuğun bütün kedilerden korkması durumudur.
• Ayırt etme, uyarıcı genellemesinin sona ermesi ve organizmanın benzer uyarıcılar arasından sadece tek bir uyarı-
cıya tepki vermeye başlamasıdır. Örneğin sokak kedisi tarafından tırmalanan çocuk bir süre sonra ev kedilerinden
korkmaz.
• Sönme, belli bir süre pekiştirilmeyen davranışın görülme sıklığının azalması ve giderek yok olmasıdır. Örneğin zil
sesinden sonra köpeğe bir süre et verilmediğinde köpek, zil sesine daha az salya tepkisi gösterir ve tepki giderek yok
olur.
• Kendiliğinden geri gelme, sönen bir davranışın ara sıra tekrar ortaya çıkması durumudur. Örneğin köpeğin sönen
salya tepkisi ara sıra tekrar ortaya çıkar.
• Yakınlık (bitişiklik), öğrenme için koşullu uyarıcı ile koşulsuz uyarıcının bitişik verilmesi gerekir. Örneğin köpeğe
önce zil sesi dinletilir, hemen arkasından hiç zaman geçirmeden et verilir.

b) Edimsel Koşullanma Yoluyla Öğrenme:
Organizmayı ödüle götüren veya cezadan kurtaran bir davranışın organizmada kalıcı hâle gelmesidir.
Edimsel davranış, belirli bir uyarıcıya verilen tepki değil kendiliğinden ortaya çıkan bir davranıştır. Edimsel koşullanmada
olumlu sonuç veren bir davranışın tekrarlanma olasılığını artırmak söz konusudur. Bunun için belli bir davranışın pekişti-
rilmesi gerekir.
Edimsel koşullanma ile ilgili deneyleri B.F. Skinner fareler üzerinde yapmıştır. B.F. Skinner (Sıkinır) yaptığı deneyde aç bir
fareyi kutunun içine bırakır. Fare kutunun içinde gelişigüzel dolaşırken kutuda özel amaçla hazırlanmış pedala dokunur.
Pedala dokunduğunda alttaki kaba yiyecek düşer. Bu durum fare için bir ödüldür. Fare, kafesi kurcalarken pedala dokunup
yiyeceğe ulaştığı her denemesinde yiyecekle pedal arasında daha fazla bağ kurar ve bir süre sonra edimsel koşullanma
gerçekleşir. Fare her acıktığında pedala basarak yiyeceğe ulaşmayı artık öğrenmiştir.
Skinner bir davranışın koşullanması için şekillendirme denilen bir yöntemden faydalanır. Örneğin bir çember içinden geçi-
rilmek istenen aslana önce alçak bir çemberden geçme denemeleri yaptırılır. Çemberden her geçtiğinde aslana et verilir.
Sonra çember her seferinde biraz daha yükseltilerek davranış pekiştirilmeye devam edilir. Böylece istenilen yükseklikteki
çemberden geçme davranışı adım adım şekillendirilmiş olur.
58 MEBİ KONU ÖZETLERİ PSİKOLOJİ - AYT