Page 210 - Türkçeyi Etkili Kullananlar

Ş emsettin Sami
ŞEMSETTİN SAMİ

(1850-1904)

Hayatı ve Eserleri

Arnavutluk’ta dünyaya gelmiştir. Arapça ve Farsçanın yanında Rumca, İtalyanca, Fransızca ile antik
Yunanca öğrenmiştir. Osmanlı-Rus Savaşı'nı müteakip Tercüman-ı Şark gazetesinin başyazarlığını
üstlenmiştir. Arnavutluk'ta meydana gelen olaylarla ilgili yazdığı yazılar nedeniyle gazetesi
kapanmıştır. Önemli spor adamlarımızdan Ali Sami Yen'in babasıdır.

Taaşşuk-ı Talât ve Fitnat roman; Sefiller, Robinson Cruose çeviri roman; Seydi Yahya, Ahde Vefa, Gave
tiyatro; Kâmûs-ı Fransevî, Kâmûs-ı Türkî, Kâmûs-ı Arabî sözlük; Lisan, Orhun Abideleri inceleme; Kâmûs-ı
Alâm ansiklopedi; Nev’usul Sarf-ı Türkî dil bilgisi türündeki eserlerinden bazılarıdır.

Türkçeye Katkıları

• İlk Türkçe roman olan Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat’ın, ilk Türkçe ansiklopedi olan Kâmûsü'l-A'lâm’ın
ve modern anlamdaki ilk geniş kapsamlı Türkçe sözlük olan Kâmûs-ı Türkî’nin yazarıdır.
• Türk dilinin sadeleştirilmesi yolunda önemli değerlendirmelerde ve girişimlerde bulunmuş bir
aydındır. Osmanlıca terimini reddetmiştir. Bu dilin “Türkçe” olarak adlandırılmasını önermiştir.

• Latin harfleri esaslı Arnavutça alfabeyi oluşturmuştur. Şemsettin Sami’nin bu örneğinden yola
çıkan Süleyman Tevfik de Latin alfabesi esaslı ilk Türk alfabesi teklifini ortaya atmıştır.
• Türk dilinin en önemli eserlerinden olan Kutadgu Bilig ile Orhun Abideleri hakkında çalışmalar
yapmış, bu eserlerden Türk okuyucusunu haberdar etmiştir. Kutadgu Bilig adlı çalışması
basılamamıştır. 104 sayfalık bir deftere yazdığı Orhun Abideleri ise Türkiye'de alanında yapılmış
ilk bilimsel çalışma sayılabilir.

• Dil bilim kavramının Türk aydınları arasında bilindiğinin göstergelerinden biri, “Lisan” adlı dil
bilim kitabıdır.

• Kâmûs-ı Türkî, adında "Türk" sözcüğü geçen ilk Türkçeden
Türkçeye sözlüktür. Şemsettin Sami, bu sözlükte
Osmanlıcada kullanılan, ancak konuşulan Türkçeye girmeyen
Arapça ve Farsça sözcükleri ayıklamış, Türkçe kökenli
sözcüklere ağırlık vermiştir.
Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat:
• Muntazam bir Türkçe sözlüğün hazırlanması için şu şartları İlk yerli romanımız kabul
ileri sürmüştür: Türkçe ile Arapça ve Farsça arasında net edilir. Eserde görücü usulü
bir sınırın belirlenmesi, kullanılıyorsa dışarıdan alınan bir ile evlenmenin sakıncaları,
kelimenin sözlüğe eklenmesi ve Türkçe kelimelerin tespit kölelik ve cariyelik sistemi
edilmesi ile sözlüğe alınması. eleştirel bir dille anlatılır.

208 Türkçeyi Etkili Kullananlar