Page 25 - Fizik - 10 | Beceri Temelli

Ortaöğretim Genel Müdürlüğü FİZİK 10 16

1. ÜNİTE > Elektrik ve Manyetizma Kazanım: 10.1.4.1. Üzerinden akım geçen düz bir iletken telin oluşturduğu manyetik alanı etkileyen
değişkenleri analiz eder.
a) Öğrencilerin deneyler yaparak veya simülasyonlar kullanarak manyetik alanı etkileyen
değişkenleri belirlemeleri sağlanır.
b) Sağ el kuralı verilir. Manyetik alanın yönü ve şiddeti ile ilgili matematiksel hesaplamalara
girilmez.
Genel Beceriler: Eleştirel Düşünme Becerisi Alan Becerileri: Çıkarım Yapma Becerisi
Etkinlik İsmi DÜZ TELİN MANYETİK ALANI 10 dk.
Amacı Düz telden geçen elektrik akımının neden olduğu manyetik alanı etkileyen değişkenleri ayırt edebilme. Bireysel

DÜZ TELİN MANYETİK ALANI VE SAĞ EL KURALI
Elektrik ve manyetizma arasında birçok benzerliğin olması bilim insanlarının her zaman ilgisini çek-
miştir. Bunun sonucu olarak da bilim insanları, “Elektrik ve manyetizma arasında bir ilişki ya da bağ-
lantı olabilir mi?” sorusuna cevap aramışlardır. İlk olarak Danimarkalı fizikçi Hans Christian Oersted
(Hans Kirisçın Örstet) akım geçen düz bir tele yaklaştırdığı pusulanın iğnesinin saptığını gözlemlemiş-
tir. Ayrıca akımın yönünü değiştirince pusula iğnesinin de ilk duruma göre tam aksi yönde saptığını
fark etmiştir. Ancak bu gözlemin yapıldığı 1820 yılındaki genel kanıya göre akım, pusula iğnesinin sap-
masına neden oluyorsa akım geçen telin ve pusulanın aynı düzlemde olması gerekiyordu. Bu kabulden
dolayı Oersted gözleminin yanlış olduğunu düşünmüş olmalı ki bu sapma olayını önemsemeyip daha
fazla araştırmamıştır.
Oersted’in bu gözlemini öğrenen Fransız fizikçi André-Marié Ampére (Andre Mari Amper) bunun üze-
rine düz tellerle yaptığı deneylerde, tellerden geçen akımların yönlerine göre tellerin birbirlerine itme ve
çekme kuvveti uyguladıklarını keşfetmiştir. Ampére, bu olayı elektrik akımı geçen tellerin mıknatıslık
özelliği kazandığı şeklinde açıklamıştır.

Günümüzde, düz telden geçen akım ile sebep olduğu manyetik alan vektörünün birbirine dik olduğu
bilinmektedir. Akımın neden olduğu manyetik alan vektörünün yönü bulunurken sağ el kuralı denilen
bir yöntemden yararlanılmaktadır. Aşağıdaki şekilde akım geçen düz telin etrafında oluşan manyetik
alanın yönü ve sağ el kuralı verilmiştir. Buna göre tel sağ elimizin başparmağı akım yönünü gösterecek
şekilde tutulduğunda dört parmağın manyetik alan vektörlerinin dolanım yönünü gösterir.

Akım yönü Akım yönü
B

Sağ El Kuralı
1. Yönerge Yukarıdaki metinde verilen bilgilerden ve Şekil I’den yararlanarak soruları cevaplayınız.

A B
+

+

Şekil I

23